شهادت امام حسن عسکری (ع): زندان، سختی‌ها و وصیت‌های یک امام مظلوم
مقدمه
امام حسن عسکری (ع)، یازدهمین امام معصوم و حجت خداوند بر بندگانش، در حالی که در حصر خانگی بود و در منطقه نظامی سامرا محبوس شده بود، در سال ۲۶۰ هجری قمری بیمار شد. معتمد خلیفه عباسی چند نفر مراقب، پزشک و قاضی القضاة را برای مراقبت از ایشان فرستاد. در حالی که امکان دسترسی به پزشکان حاذق و مستقل از خلافت برای امام عسکری وجود نداشت و مأموران دولتی اجازه ارتباط ایشان با هیچ کس، حتی پزشک، نمی‌دادند، امام در اثر این بیماری در روز ۸ ربیع‌الاول سال ۲۶۰ ه.ق (مصادف با پنجم ژانویه ۸۷۴ م. و جمعه شانزدهم دی ماه ۲۵۲ ه.ش) در سامرا و در میان محاصره نیروهای خلیفه عباسی به شهادت رسید.
مطابق منابع تاریخی، امام به دستور معتمد خلیفه عباسی مسموم شد و پس از برگزاری مراسمی خانگی، در کنار قبر پدرش، امام علی هادی (ع)، دفن گردید. شیخ طوسی روایت کرده است که عثمان بن سعید در طول بیماری امام بر بالین ایشان حضور داشت و مراسم غسل و خاکسپاری را انجام داد.
۱. زندگی در زندان و حصر امام حسن عسکری
متوکل عباسی امام هادی و امام عسکری (ع) را به سامرا منتقل کرد تا آن دو امام معصوم را تحت شدیدترین مراقبت‌ها و محدودیت‌ها قرار دهد. ایشان در محیطی بسته، محصور در میان مأموران حکومتی و جاسوسان، زندگی می‌کردند و تقریباً هیچ آزادی عمل یا ارتباطی با مردم و شیعیان خود نداشتند. ارتباطشان با اطرافیان بسیار محدود بود و گاه و بی‌گاه به زندان‌های مخوف و تنگ فرستاده می‌شدند، جایی که هیچ خبری از احوال ایشان در دست نبود.
بازداشت‌های متعدد امام حسن عسکری (ع) در دوران خلفای عباسی ثبت شده است. خلفا از نسل امام عسکری بیم داشتند، زیرا می‌دانستند مهدی موعود از نسل ایشان ظهور خواهد کرد، به همین دلیل تحت شدیدترین مراقبت‌ها و محدودیت‌ها قرار گرفتند.
ایشان در دوران خلافت مستعین، معتز، مهتدی و معتمد بارها به زندان افتادند و تمامی خلفای همزمانشان دستور داده بودند تا سخت‌گیری‌ها و آزارهای فراوانی بر امام روا داشته شود.
ابوهاشم جعفری می‌گوید:
«در زمان مهتدی هنگامی که در زندان بودم، امام عسکری را نیز به زندان آوردند. خداوند مهتدی را پس از کشتن در سال ۲۵۶ ه.ق نجات داد، چرا که خلیفه قصد کشتن امام را داشت.»
صالح بن وصیف، که مسئول حراست امام در زندان بود، در پاسخ به سفارش‌های خلفا برای سخت‌گیری گفت:
«من دو نفر را که بدترین مردم می‌دانستم مأمور کردم، اما آنان چنان تحت تأثیر امام عسکری قرار گرفتند که به عبادت و نماز عمیق روی آوردند.»
شواهدی نیز وجود دارد که نشان می‌دهد امام در زندان به طور دائم روزه بوده‌اند.
در آخرین بازداشت امام در عصر خلافت معتمد عباسی، علی بن جرین زندانبان ایشان بود. در پاسخ معتمد که درباره امام سؤال کرد، زندانبان گفت:
«امام همیشه روزه‌دار و شب‌ها مشغول نماز است.»
۲. خلیفه قاتل
دوران خلافت معتمد عباسی (۲۵۶–۲۷۹ ه.ق) مصادف بود با ضعف سیاسی خلافت عباسی و تجزیه سرزمین‌های مسلمانان. در این شرایط، معتمد که امام حسن عسکری را رقیبی بالقوه برای خود می‌دانست، ایشان را تحت شدیدترین نظارت و محدودیت‌ها در سامرا نگاه داشت و حتی ملاقات امام با پیروان و دوستانش را ممنوع کرد.
در این زمان، ترکان عثمانی حلقه فشار و کنترل را بر خلافت عباسی تنگ کرده بودند و خلیفه عملاً هیچ اختیار مستقلی نداشت و ناچار به اجرای دستورات بود. خباثت و پلیدی خلیفه نیز در نهایت به شهادت امام حسن عسکری انجامید.
۳. نحوه شهادت امام حسن عسکری
فرزند وزیر معتمد عباسی نقل می‌کند:
روزی خبر آوردند که امام حسن عسکری بیمار شده است. وزیر سریع نزد خلیفه رفت و خبر را داد. خلیفه پنج نفر از معتمدان خود را همراه وزیر کرد تا به طور مستمر مراقب امام باشند. پزشکان مسیحی و یهودی نیز برای نظارت و ارائه خدمات پزشکی به امام فرستاده شدند تا مرگ امام طبیعی جلوه کند.
اما پس از چند روز بیماری، ضعف بر امام مستولی شد و ایشان در سن ۲۹ سالگی در روز ۸ ربیع‌الاول سال ۲۶۰ ه.ق از دنیا رفت و به دست خبیث‌ترین انسان‌ها به شهادت رسید.
هنگام رحلت امام، فضای سامرا مملو از اندوه و بهت شد. احمد بن عبیدالله می‌گوید:
«صدای شیون و فریاد همه جا را فرا گرفت، مردم می‌گفتند ابن الرضا رحلت کرد، بازار تعطیل شد و جمعیت زیادی برای تشییع جنازه آمدند.»
۴. نماز بر پیکر شهید
ابوالادیان بصری که در مراسم تشییع و خاکسپاری شهادت امام حسن عسکری حضور داشت، روایت کرده است:
او در حضور امام حسن عسکری خدمت می‌کرد و نامه‌های ایشان را به شهرها می‌برد. هنگام بیماری امام، حضور داشت و نامه‌ها را به مدائن رساند. پس از بازگشت به سامرا، دید که جعفر کذاب (برادر امام) بر در خانه جمع شده است و تسلیت می‌گوید.
وقتی جعفر خواست بر جنازه نماز بخواند، کودکی گندمگون و موهای مجعد که همان امام مهدی بود، جلو آمد و گفت:
«ای عمو، من سزاوارم بر پدرم نماز بخوانم.» جعفر عقب نشست و آن کودک نماز خواند. سپس جنازه امام حسن عسکری در کنار قبر پدرش دفن شد.
۵. وصیت نامه امام حسن عسکری
چند روز قبل از شهادت امام حسن عسکری، امام در جمع چهل تن از دوستان و یاران خود از جمله محمد بن عثمان، معاویه بن حکم و محمد بن ایوب فرمود:
«پس از من، صاحب و خلیفه شما، مهدی قائم خواهد بود. او کسی است که وقتی زمین از ستم پر شود، قیام می‌کند و عدالت را برقرار می‌سازد.»
ایشان شیعیان را به تقوای الهی، پارسایی، تلاش برای خدا، راست‌گویی، امانت‌داری و نیکوکاری سفارش کردند و فرمودند:
«در میان جماعت‌های دیگر نماز بخوانید، بر جنازه آنها حاضر شوید، مریضان‌شان را عیادت کنید و حقوقشان را ادا نمایید، زیرا هر که چنین باشد، شیعه ماست.»
امام حسن عسکری همچنین توصیه کردند:
«زیاد به یاد خدا باشید، زیاد به یاد مرگ کنید و زیاد قرآن تلاوت نمایید و بر پیامبر صلوات بفرستید.»
