مأموریت تعلیم و آموزش آیات الهی بر عهده کیست؟
پس از تلاوت و ابلاغ آیات الهی، بر اساس آیات قرآن، پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم مأموریت تعلیم و آموزش آیات الهی را بر عهده دارند. خدای متعال در آیاتیکه شأن تلاوت و ابلاغ آیات قرآن را مطرح نموده، به این جایگاه پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم نیز اشاره نموده است. از جمله:
- رَبَّنا وَ ابْعَثْ فيهِمْ رَسُولاً مِنْهُمْ يَتْلُوا عَلَيْهِمْ آياتِكَ وَ يُعَلِّمُهُمُ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَةَ وَ يُزَكِّيهِمْ إِنَّكَ أَنْتَ الْعَزيزُ الْحَكيمُ *بقره 129 : دعای حضرت ابراهیم پس از بنای پایه های کعبه
- پروردگارا، و در میان آنها رسولی (فرستاده ای) را برانگیزان (مبعوث نما) که آیاتت را بر ایشان تلاوت نماید و کتاب و حکمت را به آنها بیاموزد (تعلیم دهد) و آنان را تزکیه (پاک) نماید، همانا تو عزیز (دارای عزت) و حکیم هستی.
- لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَى الْمُؤْمِنينَ إِذْ بَعَثَ فيهِمْ رَسُولاً مِنْ أَنْفُسِهِمْ يَتْلُوا عَلَيْهِمْ آياتِهِ وَ يُزَكِّيهِمْ وَ يُعَلِّمُهُمُ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَةَ وَ إِنْ كانُوا مِنْ قَبْلُ لَفي ضَلالٍ مُبينٍ آل عمران 164
- همانا خداوند بر مؤمنان منت نهاد زمانیکه در میانشان رسولی را از خودشان برانگیخت (مبعوث نمود) که آیات خدا را بر آنان تلاوت کند و آنها را تزکیه نموده و به آنها کتاب و حکمت را بیاموزد، در حالیکه آنها قبلا در گمراهی آشکار قرار داشتند.
- هُوَ الَّذي بَعَثَ فِي الْأُمِّيِّينَ رَسُولاً مِنْهُمْ يَتْلُوا عَلَيْهِمْ آياتِهِ وَ يُزَكِّيهِمْ وَ يُعَلِّمُهُمُ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَةَ وَ إِنْ كانُوا مِنْ قَبْلُ لَفي ضَلالٍ مُبينٍ * جمعه 2
- او (خداوند) کسی است که در میان امّیّین (اهل مکه = امّ القری) رسولی را از خودشان برانگیخت (مبعوث نمود) تا آیات خدا را بر آنها تلاوت نماید و آنها را تزکیه نموده و به آنها کتاب و حکمت را بیاموزد، در حالیکه آنها قبلا در گمراهی آشکار قرار داشتند.
دقت در آیات فوق نشان میدهد که جایگاه تعلیم آیات با تلاوت تفاوت دارد و پیامبر بعد از تلاوت آیات مأمور تعلیم معرفی شده است.
خدا در آیات فوق در حالی پیامبر را معلّم قرآن معرفی کرده که مخاطبان اولیه ی دعوت پیامبر، اعرابی بودند که زبانشان زبان عربی بوده است. این بدان معناست که تعلیم علم آیات قرآن به امت، فقط آموزش معانی لغات و زبان عربی نبوده است. برای پی بردن به دامنه ی گسترده ی علوم در قرآن میتوان آیات زیر را مد نظر قرار داد:
- … وَ نَزَّلْنا عَلَيْكَ الْكِتابَ تِبْياناً لِكُلِّ شَيْءٍ وَ هُدىً وَ رَحْمَةً وَ بُشْرى لِلْمُسْلِمين (نحل 89)
- و کتاب را بر تو نازل نمودیم که بیان کننده ی همه چیز، و هدایت و رحمت و بشارتی برای مسلمین است.
- … وَ لا رَطْبٍ وَ لا يابِسٍ إِلاَّ في كِتابٍ مُبين (انعام 59)
- … و هیچ تر و خشکی نیست مگر اینکه (علم آن) در کتاب مبین هست.
- … ما فَرَّطْنا فِي الْكِتابِ مِنْ شَيْء (انعام 38)
- ما در این کتاب از هیچ چیز فروگذار نکردیم.
مشاهده میگردد به بیان خود قرآن، آیات قرآن علاوه بر علم هدایت الهی، علم تمام اشیاء (علم تمام خلقت) را نیز در بر دارد.
به بیان دیگر تعلیم علوم قرآن مرتبه ای بالاتر از تعلیم معنای لغات آن است ونکته ی مهم اینستکه پیامبر که به بیان قرآن معلم قرآن معرفی شده است، خودش تمام این علوم را به تعلیم خدا در اختیار داشته و سایرین برای بهره مندی از این علوم نیازمند مراجعه به شخص پیامبر و تعلیم پیامبر بوده اند.
علم مربوط به شأن نزول، ناسخ و منسوخ، عام و خاص، جزئیات احکام در آیات، معارف الهی و اعتقادی، علم مربوط به آثار اسماء، آثار تلاوت آیات، سور قرآنی و علوم باطنی آیات برخی از علوم موجود در کلام الهی هستند.
به عنوان یک نمونه، آیه ذیل بیان کننده آثار نهفته در تلاوت برخی آیات را گوشزد مینماید:
… وَ لَوْ أَنَّ قُرْآناً سُيِّرَتْ بِهِ الْجِبالُ أَوْ قُطِّعَتْ بِهِ الْأَرْضُ أَوْ كُلِّمَ بِهِ الْمَوْتى … (رعد 31)
… ای بسا با قرآن میتوان کوهها را جابجا نمود یا زمین را قطع نمود (طی الارض) یا با مردگان تکلم نمود …
نکته پایانی اینکه:
در میان تمام اصحاب پیامبر، تنها و تنها یک نفر ادعا نموده که تمام علوم قرآن را به تعلیم پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فراگرفته است و آن شخص وجود مقدس امیرالمؤمنین علیه السلام است. یعنی تنها یک نفر بوده که تمام علم قرآن را از پیامبر به ارث برده است. لذا پس از پیامبر، هرکه خواهان فراگیری علوم قرآن بود محتاج مراجعه به شخص امیرالمؤمنین بوده و پس از امیرالمؤمنین، نیازمند تعلیم امامان الهی از اولاد ایشان است که این علوم را از ایشان به ارث برده اند.
در زمان ما نیز این علوم در اختیار امام زمان علیه السلام است و همگان برای دریافت علوم قرآن نیازمند عنایات ایشان هستند.
در مورد نکته ی اخیر، بعدها بیشتر خواهیم گفت…
