ظهور حضرت مهدی موعود (امام زمان علیه السلام)

ظهور حضرت مهدی موعود عجل الله تعالی فرجه

میدانیم اصل ظهور حضرت مهدی (امام زمان علیه السلام) ، وعده الهی و قطعی است و در رخداد آن هیچ گونه شک و تردید نیست چرا که خدای بلند مرتبه، در وعده خویش تخلف نخواهد کرد .

در سوره نور، آیه ۵۵، خداوند متعال می‌فرماید:

«وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الْأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَ لَیُمَكِّنَنَّ لَهُمْ دِینَهُمُ الَّذِی ارْتَضَى لَهُمْ…»
(نور، ۵۵)

خداوند در این آیه به مؤمنان وعده داده که آن‌ها را جانشینان در زمین قرار خواهد داد، چنان‌که پیشینیان را چنین ساخت، و دینشان را که برایشان پسندیده تثبیت خواهد کرد.
برای توجه بیشتر به این موضوع، روایت امام جواد علیه السلام درباره وعده خداوند به ظهور موعود را می آوریم :

«أَخْبَرَنَا مُحَمَّدُ بْنُ هَمَّامٍ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ عَبْدِ اَللَّهِ اَلْخَالَنْجِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو هَاشِمٍ دَاوُدُ بْنُ اَلْقَاسِمِ اَلْجَعْفَرِيُّ قَالَ: كُنَّا عِنْدَ أَبِي جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ اَلرِّضَا عَلَيْهِ السَّلاَمُ فَجَرَى ذِكْرُ اَلسُّفْيَانِيِّ وَ مَا جَاءَ فِي اَلرِّوَايَةِ مِنْ أَنَّ أَمْرَهُ مِنَ اَلْمَحْتُومِ فَقُلْتُ لِأَبِي جَعْفَرٍ عَلَيْهِ السَّلاَمُ هَلْ يَبْدُو لِلَّهِ فِي اَلْمَحْتُومِ قَالَ نَعَمْ قُلْنَا لَهُ فَنَخَافُ أَنْ يَبْدُوَ لِلَّهِ فِي اَلْقَائِمِ فَقَالَ إِنَّ اَلْقَائِمَ مِنَ اَلْمِيعَادِ وَ اَللَّهُ لاٰ يُخْلِفُ اَلْمِيعٰادَ». الغیبه (للنعمانی) . صفحه ۳۰۳.

«ابوهاشم داود بن قاسم جعفری گوید : ما در محضر امام جواد علیه السلام بودیم و سخن از سفیانی به میان آمد و آنچه در روایت آمده که کار او از امور حتمی است؛ من به آن حضرت عرض کردم: آیا خدا در امر حتمی نیز بداء میکند؟ فرمود : آری . عرض کردیم پس به این ترتیب ما میترسیم که در مورد قائم علیه السلام نیز خدا را بدائی حاصل شود . فرمودند : همانا قائم علیه السلام از وعده هاست و خداوند خلاف وعده خود رفتار نمی کند»

بنابراین، آینده جهان، روشن و سرشار از عدالت، آرامش، و امنیت است. این وعده الهی در زمان ظهور حضرت ولی‌عصر عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف تحقق خواهد یافت. اما…

زمان ظهور حضرت مهدی (امام زمان) علیه السلام در علم خداست و نباید وقت تعیین کرد

اما علیرغم قطعی بودن اصل ظهور، زمان آن بدایی بوده و تقدیر مشخصی ندارد و دائر مدار اراده الهی است.

همچنین ائمه ما علیهم السلام به شدت از توقیت پرهیز کرده و بسیار تاکید نموده اند که هیچ وقتی را در مورد ظهور تعیین نکرده و نخواهند کرد و هر کس وقت تعیین نماید دروغ گوست .

«عَنْ أَبِی عَبْدِاللهِ عَلَیْهِ السَّلام کَذَبَ الْمُوَقِّتونَ، ما وقَّتْنا فیما مَضَی و لا نُوقِّتُ فِیما یَسْتَقْبِل.»
«امام صادق علیه اسلام فرمودند: وقت گذاران دروغ می گویند ! ما نه در گذشته وقت تعیین کرده ایم و نه در آینده وقت تعیین خواهیم کرد.»

و از آن بالا تر این که  فرموده اند که بنای خدا بر این است که با وقتِ وقت گذاران مخالفت کند. ابوبصیر می گوید :

«از امام صادق علیه السلام درباره قائم (علیه السلام) پرسیدم؛ فرمودند: کسانی که وقتی را تعیین کنند دروغ گفته اند! ما خانواده ای هستیم که وقت تعیین نمیکنیم. سپس فرمود: خداوند ابا دارد جز آنکه با وقتی که وقت گذاران تعیین کرده اند، مخالفت کند.»

عَنْ أَبی بصیر عَنْ أَبِی عَبْدِاللهِ عَلَیْهِ السَّلام قَالَ سَأَلتُهُ عَنِ الْقَائِمِ علیه السلام فَقَالَ: کَذَبَ الوَقّاتونَ، إِنَّا أهْلُ بیتٍ لَانُوَقِّتُ، ثُمَّ قالَ: أَبَی اللهُ إِلاّ أَن یُخْلِفَ وَقْتَ الْمُوَقِّتِین. الغیبة (للنعمانی)، صفحه ۲۹۴ .

لذا در بیان بزرگان آمده است : هم چنان که دعای برای تعجیل ظهور، فرج را به جلو می اندازد؛ توقیت آن را به تاخیر می اندازد .

عدم عجله و تسلیم امر خدا بودن در ظهور حضرت مهدی

توقیت و عجله؛ دو آفت بزرگ

ائمه علیهم‌السلام به شیعیان خود هشدار داده‌اند که از دو خطر بزرگ پرهیز کنند:

۱. توقیت (وقت تعیین کردن)
۲. عجله در ظهور

ائمه علیهم السلام به شیعیان خویش فرموده اند که در این امر عجله نکنند و تسلیم امر خدا باشند و بدانند که عجله کنندگان هلاک میشوند و تسلیم شوندگان نجات می یابند .

«کَذَبَ الْوَقَّاتُونَ و هَلَکَ الْمُسْتَعْجِلُونَ و نَجَا المُسَلِّمُون» الکافی جلد ۱ صفحه ۳۶۸ باب کراهیة التوقیت .

«وقت گذاران دروغ می گویند و شتاب کنندگان هلاک می شوند و تسلیم شوندگان نجات می یابند»

در دعای ارزشمندی که در عصر جمعه غیبت در غیبت امام زمان علیه السلام خوانده میشود (و مرحوم سید بین طاووس فرموده که اگر هیچ یک از ادعیه پس از نماز عصر جمعه را نتوانستی بخوانی، بر حذر باش که این دعا را ترک کنی!)، می خوانیم :

اللَّهُمَّ … وَ ثَبِّتْنِي عَلَى طَاعَةِ وَلِيِّ أَمْرِكَ الَّذِي سَتَرْتَهُ عَنْ خَلْقِكَ وَ بِإِذْنِكَ غَابَ عَنْ بَرِيَّتِكَ وَ أَمْرَكَ يَنْتَظِرُ وَ أَنْتَ الْعَالِمُ غَيْرُ الْمُعَلَّمِ بِالْوَقْتِ الَّذِي فِيهِ صَلاَحُ أَمْرِ وَلِيِّكَ فِي الْإِذْنِ لَهُ بِإِظْهَارِ أَمْرِهِ وَ كَشْفِ سِتْرِهِ فَصَبِّرْنِي عَلَى ذَلِكَ حَتَّى لاَ أُحِبَّ تَعْجِيلَ مَا أَخَّرْتَ وَ لاَ تَأْخِيرَ مَا عَجَّلْتَ وَ لاَ كَشْفَ مَا سَتَرْتَ وَ لاَ الْبَحْثَ عَمَّا كَتَمْتَ وَ لاَ أُنَازِعَكَ فِي تَدْبِيرِكَ وَ لاَ أَقُولَ لِمَ وَ كَيْفَ وَ مَا بَالُ وَلِيِّ الْأَمْرِ لاَ يَظْهَرُ وَ قَدِ امْتَلَأَتِ الْأَرْضُ مِنَ الْجَوْرِ وَ أُفَوِّضُ أُمُورِي كُلَّهَا إِلَيْكَ  . (مفاتیح الجنان . دعا در عصر غیبت امام زمان)

«خدایا … و مرا بر طاعت ولیّ امرت ثابت قدم بدار، همان که او را از خلق خود پوشانده ای و به اجازه تو از آفریدگانت پنهان گشته و منتظر امر توست و تویی عالمی که زمان مصلحت کار ولی خود را آموزنده نیستی، همان وقتی که صلاح ولی امرت در آن است (زمانی که) به او برای اظهار امرش و کشف پنهانی اش اجازه دهی، پس مرا بر آن زمان صبر ده تا آنجا که دوست نداشته باشم که آنچه تو به تاخیر انداخته ای پیش افتد و آنچه تو پیش انداخته ای به تأخیر افتد و آنچه تو پوشانده ای آشکار گردد و آنچه تو پنهان کرده ای جستجو گردد،(و مرا صبر ده تا آنجا که) با تو در تدبیرت منازعه نکنم و نگویم چرا و چگونه و چه شده که ولیّ امر ظاهر نمی گردد، در حالی که زمین پر از ستم شده است؛ (و تا آنجا که) تمام امورم را به تو واگذار کنم.»

آری، شیعه در عین حالی که باید از عمق جان فرج مولایش را از خدای بی نیاز طلب کند؛ اما باید نسبت به اراده الهی در این امر، تسلیم محض و نسبت به تقدیرات ربّانی خاضع باشد.

مفاسدی که در عجله کردن در ظهور حضرت مهدی پیش می آید

الف) گاه عجله در این امر و از دست دادن صبر و شکیبایی باعث می شود که انسان از افراد گمراه و ملحدی که ادعای ظهور یا نیابت خاصه آن جناب را دارند، پیروی کند. کسانی که در پی گمراه کردن غافلان هستند و مایل اند تا امر را بر جاهلان مشتبه نمایند. عجله بر این امر ممکن است سبب گردد که شخص از چنین افرادی بدون دلیل و برهان پیروی نماید .

ب) گاه نیز شتاب در این امر، باعث یأس از وقوع آن میگردد و خودِ این یأس، تکذیب پیامبر و امامان است که به ما امر کرده اند در انتظار فرج باشیم . بدتر از آن، گاه این حالت یأس و ناامیدی، منجر به شک و تردید در اعتقادات و سخنان امامان یا سبک شمردن آن ها میگردد. پیشرفت این حالت نفسانی میتواند شخص را به انکار اخبار امامان علیهم السلام برساند . …

ج) در موارد دیگر، این عجله و شتاب سبب میشود که انسان به جای رضایت به تقدیرات الهی، به خدای تعالی متعرّض شود که چرا امام ظاهر نمی گردد و در این اعتراض پیرو شیطان شود که در برابر امر الهی بر سجده بر آدم، به خدا اعتراض کرد.
امام صاق علیه السلام فرمودند :

«لَوْ أَنَّ قَوْماً عَبَدُوا اللَّهَ وَحْدَهُ لَا شَرِيكَ لَهُ وَ أَقَامُوا الصَّلَاةَ وَ آتَوُا الزَّكَاةَ وَ حَجُّوا الْبَيْتَ وَ صَامُوا شَهْرَ رَمَضَانَ ثُمَّ قَالُوا لِشَيْ‌‌ءٍ صَنَعَهُ اللَّهُ أَوْ صَنَعَهُ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَلَّا صَنَعَ خِلَافَ الَّذِي صَنَعَ أَوْ وَجَدُوا ذَلِكَ فِي قُلُوبِهِمْ لَكَانُوا بِذَلِكَ مُشْرِكِينَ ثُمَّ تَلَا هَذِهِ الْآيَةَ- «فَلا وَ رَبِّكَ لا يُؤْمِنُونَ حَتَّى يُحَكِّمُوكَ فِيما شَجَرَ بَيْنَهُمْ ثُمَّ لا يَجِدُوا فِي أَنْفُسِهِمْ حَرَجاً مِمَّا قَضَيْتَ وَ يُسَلِّمُوا تَسْلِيماً » ثُمَّ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) عَلَيْكُمْ بِالتَّسْلِيمِ.»

«اگر گروهی خدا را به یکتائی بپرستند و نماز به پا دارند و زکات دهند و حج بیت الله کنند و ماه رمضان روزه بگیرند، سپس در مورد یکی از کارهای خدا یا رسولش بگویند: چرا خلاف این نکرد؟ یا در دل خود چنین خرده ای بگیرند؛با این کار  وارد شرک میشوند!» سپس این آیه را تلاوت کردند : «ولی چنین نیست؛به پروردگارت قسم که ایمان نمی آورند! مگر آنکه تو را در مورد آنچه میان آنان مایه اختلاف است داور گردانند؛ سپس از حکمی که کرده ای در دل هایشان احساس ناراحتی (و تردید) نکنند و کاملا سر تسلیم فرود آورند» النساء: 68.

سپس فرمودند :‌«بر شما باد به تسلیم»     الکافی جلد ۱ ص ۳۹۰

اما علیرغم همه آنچه در مورد عدم توقیت و تسلیم در مقابل امر الهی و عجله نکردن گفته شد، باید دانست که مومن به موازات تمام حالات فوق، باید اجازه خدا بر ظهور آن حظرت را نزدیک بداند.

مومن امیدوار به فضل الهی، اما تسلیم در برابر اوست؛ از خدا به جِد طلب می کند، اما چون و چرا نکرده، کار را به او می سپرد.

یک تذکّر :‌ منظور از عجله مذموم احساس نارضایتی انسان به تقدیرات الهی (نسبت به ظهور ولی خدا) است که غیر از درخواست قلبی و زبانی انسان از خدای متعال برای تقدیر ظهور آن جناب است؛ چنان که در فرمان امام زمان علیه السلام به شیعیان به دعای بر تجیل فرج توصیه شده است (أكثِروا الدُّعاءَ بِتَعجيلِ الفَرَجِ) این تفاوت بین اعتراض و انتظار است.

در دعای عهد میخوانیم :

«إِنَّهُمْ یَرَوْنَهُ بَعِیدا وَ نَرَاهُ قَرِیباً»

              «(مخالفان) ظهورش را دور و ما نزدیک میدانیم.»

و نیز امام صادق علیه السلام فرمودند :

«محاضیر (اسب های تندرو) هلاک میشوند. گفتم : محاضیر چیست؟ فرمودند : کسانی که شتاب زدگی میکنند؛ و آنانی که ظهور را نزدیک می شمارند نجات می یابند.»
قَالَ أَبُوعَبْدِاللهِ علیه السلام :  هَلَکتِ الْمَحاضِیرُ!قَالَ : قُلْتُ : وَ مَا الْمَحَاضِیرُ؟ قالَ : الْمُسْتَعْجِلُونَ وَ نَجَا الْمُقَرِّبُون.   (غیبة للنعمانی ص ۱۹۷)

ظهور حضرت مهدی (امام زمان) علیه السلام ناگهانی واقع خواهد شد

مجموعه خصوصیات فوق، به خصوص عدم توقیت ظهور، ما را به یک نکته دیگر رهنمون می سازد که از طرفی نتیجه منطقی این خصوصیات است و از طرفی دیگر در روایات فراوانی بر آن تأکید شده است و آن ناگهانی بودن ظهور است . در روایات ما به ناگهانی بودن زمان فرج تأکید شده، از این حیث آن را شبیه قیامت شمرده اند؛ چنان که امام رضا علیه السلام پس از معرفی امام زمان علیه السلام به دعبل خزاعی  در مورد زمان ظهور ایشان می فرمایند :

«أَمَّا مَتَى فَإِخْبَارٌ عَنِ الْوَقْتِ فَقَدْ حَدَّثَني أَبِي، عَنْ أَبِيهِ عَنْ آبَائِهِ(علیهم السلام) أَنَّ النَّبِي (صلى الله عليه وآله) قِيلَ لَهُ يا رَسولَ اللهِ! مَتَى يَخْرُجُ القائِمُ مِنْ ذُرِّيَتِك؟ فَقالَ: مَثَلُهُ مَثَلُ الْسّاعَةِ الَّتِی لَا يُجَلِّيهَا لِوَقْتِهَا إِلَّا هُوَ ثَقُلَتْ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ لَا تَأْتِيكُمْ إِلَّا بَغْتَةً»  اعراف ۱۸۷

«اما این که ظهور او چه زمانی  خواهد بود، خبر دادن از وقت است و پدرم از پدرانش روایت کند که به پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) گفته شد : ای رسول خدا! قائم از فرزندان شما چه زمانی خروج می کند؟ فرمود:مَثَلِ او مَثَلِ قیامت است که جز خدا (هیچ کس) آن را در زمان خودش آشکار نمی گرداند؛(این حادثه) بر آسمانها و زمین گران است، جز به صورت ناگهانی به شما نمی رسد.» کمال الدین جلد ۲ ص ۳۷۳

توضیح امام صادق به مفضل برای زمان ظهور حضرت مهدی (امام زمان) علیه السلام

حاشَ لِلّهِ أنْ يُوَقِّتَ ظُهُورَهُ بِوَقْتٍ يَعْلَمُهُ شِيعَتُنَا، قُلْتُ: يا سَيّدِي وَلِمَ ذاك ؟ قالَ: لِأَنَّهُ هُوَ السَّاعَةُ الَّتِي قالَ اللهُ تعالَى: «يَسْأَلُونَكَ عَنِ السَّاعَةِ أَيَّانَ مُرْسَاهَا قُلْ إِنَّمَا عِلْمُهَا عِنْدَ رَبِّي لَا يُجَلِّيهَا لِوَقْتِهَا إِلَّا هُوَ ثَقُلَتْ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ» وَ هُوَ الْسَّاعَةُ الَّتِي قَالَ اللهُ تَعالَى «يَسْئَلونَكَ عَنِ السَّاعَةِ أَيّانَ مُرْساها» وقالَ «عِنْدَهُ عِلْمُ الْسَّاعَةِ» وَلَمْ يَقُلْ أنَّها عِنْدَ أَحَد.

«حاشا که خداوند وقت ظهور او را طوری معین کند که شیعیان ما آن را بدانند. عرض کردم : مولای من برای چه ؟ فرمود : زیرا همان ساعتی است که خداوند میفرماید : «از تو درباره قیامت میپرسند(که) وقوعش چه وقت است ؟ بگو : علم آن تنها نزد پروردگار من است. جز او هیچ کس آن را در زمان خودش آشکار نمی گرداند. (این حادثه) بر آسمان ها و زمین گران است، جز به صورت ناگهانی به شما نمی رسد.» و آن همان ساعتی است که خدا فرموده :‌«از تو درباره قیامت می پرسند(که) وقوع آن چه وقت است؟» و فرموده : «علم قیامت پیش اوست» و نفرمود که (این علم) در نزد کسی است . »

در بعضی روایات دیگر، ظهور حضرت مهدی را به شهاب ثاقب(شکافنده) تشبیه کرده اند. این تعبیر و تعابیری مانند آن از قبیل نجم ثاقب، فجر و … (که در همهی آنها معنای شکافته شدن تاریکی موجود است) حاکی از آن است که امام در زمانی ظهور می کند که جهان آکنده از تاریکی شرک و گمراهی است و ایشان چون ستاره ای درخشنده، پرده ظلمت را شکافته و جهان را به نور خویش روشن خواهد نمود؛ اما در کنار این معنی، با توجه به لفظ شهاب می توان ظهور ناگهانی را نیز از آن استنباط کرد .

جابر بن عبدالله انصاری از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) روایت میکند که فرمودند :

«عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِاللهِ الأَنْصَارِی قَالَ :  قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ : اَلْمَهْدِيُّ مِنْ وُلْدِي اِسْمُهُ اِسْمِي وَ كُنْيَتُهُ كُنْيَتِي أَشْبَهُ اَلنَّاسِ بِي خَلْقاً وَ خُلْقاً تَكُونُ بِهِ غَيْبَةٌ وَ حَيْرَةٌ حَتَّى تَضِلُّ فِیهَا الْأُمَمُ ثُمَّ يُقْبِلُ كَالشِّهَابِ اَلثَّاقِبِ يَمْلَؤُهَا عَدْلاً وَ قِسْطاً  كَمَا مُلِئَتْ جَوْراً  وَ ظُلْماً.»

«مهدی از فرزندان من، اسم او اسم من و کنیه او کنیه من است؛ از نظر خلقت و اخلاق شبیه ترین مردم به من است؛ برای او غیبت و حیرتی است که امت ها در آن گمراه شوند، سپس مانند ستاره ای شکافنده رو کند و زمین را پر از عدل و داد نماید، همان گونه که پر از ظلم و جور شده باشد . »

در روایت دیگری تصریح شده که خدای تعالی کار آن جناب را در یک شب اصلاح خواهد کرد . امام صادق از امام باقر از امام سجاد علیهم السلام نقل میکنند که امام حسین علیه السلام فرمودند :

«عَنِ الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِيهِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ أَبِيهِ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ ع قَالَ قَالَ الْحُسَيْنُ بْنُ عَلِيٍّ ع‌ فِي التَّاسِعِ مِنْ وُلْدِي سُنَّةٌ مِنْ يُوسُفَ وَ سُنَّةٌ مِنْ مُوسَى بْنِ عِمْرَانَ ع وَ هُوَ قَائِمُنَا أَهْلَ الْبَيْتِ يُصْلِحُ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى أَمْرَهُ فِي لَيْلَةٍ وَاحِدَةٍ.»       کمال الدین جلد ۱ ص ۳۱۷ .

«در نهمین فرزند من سنّتی از یوسف و سنّتی از موسی بن عمران است؛ او قائم ما اهل البیت است و خدای تعالٰی امر او را در یک شب اصلاح فرماید . »

شب و روز باید چشم انتطار ظهور حضرت مهدی باید بود

اشاره کردیم : عدم وقت مشخص برای ظهور و امکان وقوع آن در هر لحظه، انسان را وامیدارد که هر لحظه، انسان را وا می دارد که هر لحظه منتظر فرج و هر شب و روز چشم به راه آمدن مولای عالم باشد.چنان که امام صادق علیه السلام در مورد خروج امام زمان علیه السلام پس از بیان چند علامت ظهور میفرمایند:
«شب و روزت، چشم به راه امر صاحبت باش…»            

«تَوَقَّعْ أَمْرَ صَاحِبِکَ لَیلَکَ و نَهَارَکَ؛…»(بحارالانوار ج ۹۵ ص۱۵۷)

و نیز آن جناب به مفضّل بن عمر میفرمایند :

«عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ:أَقْرَبُ مَا يَكُونُ الْعِبَادُ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ أَرْضَى مَا يَكُونُ عَنْهُمْ إِذَا افْتَقَدُوا حُجَّةَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَلَمْ يَظْهَرْ لَهُمْ وَ لَمْ يَعْلَمُوا بِمَكَانِهِ وَ هُمْ فِي ذَلِكَ يَعْلَمُونَ أَنَّهُ لَمْ تَبْطُلْ حُجَجُ اللَّهِ عَنْهُمْ وَ بَيِّنَاتُهُ فَعِنْدَهَا فَتَوَقَّعُوا الْفَرَجَ صَبَاحاً وَ مَسَاءً»

«نزدیک ترین حالت بندگان به خدای تعالی و خوشنودترین زمان پروردگار نسبت به بندگان، آن گاه است که حجت خدای عزَّوجل را گم کنند؛ او بر آنان آشکار نباشد و مکانش را ندانند و با این حال یقین داشته باشند که حجت ها و بیّنات الهی باطل نمیشود؛ در چنین زمانی صبح و شام چشم به راه فرج باشید.»