اربعین حسینی

اربعین و پیاده روی اربعین بزرگداشت شهدای کربلا

هر سال با فرا رسیدن اربعین حسینی مدینه فاضله ای در مسیر نجف تا کربلا برپا می‌شود و میلیونها زائر حسینی از سراسر جهان با پای پیاده این مسیر را می پیمایند تا خود را به سرزمین آسمانی کربلا برسانند وبا یادآوری خاطرۀ اندوه بار کاوران اسیران کربلا و اعلام وفاداری به آرمان‌های الهی سرور و سالار شهیدان.  بزرگ‌ترین همایش معنوی جهان را بیافرینند. طی قرن‌ها پیاده روی اربعین به ویژه از نجف تا کربلا رواج داشت و بزرگان تشیّع به ترویج این نوع زیارت پرداختند و خود همراه دوستداران اهل بیت به زیارت پیاده‌ حرم امام حسین شتافتند. در ایران نیز در دوره حکومت ‌های آل‌بویه و صفویه، زیارت کربلا با پای پیاده توسط علما ترویج‌ شد و در میان متأخرین نیز بزرگانی نظیر شیخ انصاری، آخوند خراسانی، محدث نوری و غیره به همراه یاران و شاگردان خود به پیاده روی اربعین رفته‌اند. گفته شده‌است این سنت فراموش شده را علامه محدث نوری (زادروز:۱۴ دی ۱۲۱۷ خورشیدی تاریخ مرگ: ۸ مهر ۱۲۸۱ خورشیدی) احیا کرد.

این عالم بزرگوار اولین بار در عید قربان به پیاده روی از نجف تا کربلا اقدام کرد که ۳ روز در راه بود و حدود ۳۰ نفر از دوستان و اطرافیانش وی را همراهی می‌کردند، نیز با وی بودند. محدث نوری از آن پس تصمیم گرفت، هر سال این کار را تکرار کند، ایشان آخرین بار در سال ۱۳۱۹ هجری با پای پیاده به زیارت حرم اباعبدالله حسین رفت.

در دوران معاصر با افزایش تعداد خودروها و گسترش شبکه راه‌ها، پیاده روی اربعین بزرگ‌ترین گردهمایی سالانه جهان شد. آیت الله سید محمود شاهرودی(۱۲۶۲ ـ ۱۳۵۳ شمسی) هر سال به همراه شاگردانش پیاده به زیارت حرم کربلا می‌رفت و با اقدام وی جریانی جدید آغاز شد، به ‌نحوی که تا دهه ۵۰ شمسی پیاده ‌روی اربعین به مراسمی بزرگ مبدل شد و در منابع مکتوب آمده است، زائران از قومیت ها و ملیت ‌های مختلف بوده‌اند که در میان آن‌ها گروه‌هایی نوحه ها و شعارهای عربی، فارسی، ترکی و اردو می‌خواندند. از سال ۱۳۸۲ پیاده روی اربعین میلیونی شد و از اوایل دهه ۹۰ این مراسم با جمعیتی بین ۱۵ تا ۲۶ میلیون نفر برگزار می‌شود.

قاضی طباطبایی در کتاب تحقیق درباره اول اربعین سیدالشهداء می‌نویسد: حرکت به سوی کربلا در روز اربعین از زمان امامان معصوم در بین شیعیان رایج بوده است و شیعیان حتی در زمان بنی‌امیه و بنی عباس نیز به این حرکت مقید بوده‌اند. توصیه به زیارت اربعین باعث شده است که شیعیان به ویژه ساکنان عراق، از نقاط مختلف این کشور به سوی کربلا حرکت کنند. این حرکت که غالباً به صورت پیاده صورت می‌گیرد یکی از پرجمعیت ترین راهپیمایی ها در جهان شمرده می‌شود. پس از سقوط حزب بعث عراق جمعیت این زائران چند برابر شده است، به طوری که گزارش‌ها از حضور ۱۵ میلیون زائر در سال ۱۳۹۲ ه.ش، حدود ۲۰ میلیون در سال ۱۳۹۳ ه.ش و ۲۷ میلیون در سال ۱۳۹۴ ه.ش خبر داده‌اند.

آمار وزارت کشور عراق حاکی از آن است که در سال ۱۳۹۲ش دست‌کم یک میلیون و ۳۰۰ هزار زائر خارجی به عراق آمده و در راهپیمایی اربعین شرکت کرده‌اند.

ثواب زیارت پیاده در اربعین حسینی

یکی از مهم‌ترین دلایل بزرگداشت اربعین سیدالشهداء، روایت مرسله ای از امام حسن عسکری است که نشانه‏های مؤمن را پنج چیز دانسته که یکی از آنها زیارت اربعین است. (طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۵۲)

امام صادق، محبوب ‌ترین وسیله تقرب بنده به خداوند را زیارت قبر حسین، با پای پیاده برمی شمرد و آن را برابر با هفتاد حج می‌داند (شیخ صدوق، 1413، ج۳، ص۵۳).

امام باقر فرمودند: شیعیان ما را به زیارت امام حسین امر کنید، چرا که زیارتش روزی را افزون می‌کند و عمر را طولانی می‌گرداند و بلاها و بدی‌ها را دفع می‌کند و زیارت کردن امام حسین بر هر مومنی که اقرار به امامت او از جانب خدا داشته باشد، واجب است.(تهذیب الاحکام، ج6، ص42)

امام رضا فرمودند: هر کس اباعبدالله را کنار شطّ فرات زیارت کند، مانند کسی است که خداوند را در بالای عرش زیارت کرده است. ( تهذیب‏ الاحکام، ج : 6 ، ص : 46)

.» (بحار الأنوار، ج‏98 ص76)

امام صادق فرمودند: کسی که خدا خیر او را بخواهد محبت امام حسین و محبت زیارتش را در قلبش می گذارد و کسی که خدا بد او را بخواهد بغض حسین و بغض زیارتش را در دل او می‌گذارد. (بحار الأنوار، ج‏98 ص76)

روایات متعددی در خصوص زیارت امام حسین با پای پیاده داریم که اجر و ثواب معنوی زیاد آن را بیان می کند. حدیثی از امام صادق در اهمیت زیارت امام حسین با پای پیاده اشاره می‌کند:

«اى حسین! کسى که از منزلش بیرون آید و قصدش زیارت قبر حضرت حسین ابن على باشد، اگر پیاده رود خداوند منّان به هر قدمى که برمى‌دارد یک حسنه برایش نوشته و یک گناه از او محو می‌فرماید تا زمانی که به حائر برسد و پس از رسیدن به آن مکان شریف، حق تعالي او را از رستگاران قرار مي‌دهد تا وقتی که مراسم و اعمال زیارت را به پایان برساند که در این هنگام او را از فائزین محسوب مي‌کند تا زمانی که بازگردد، در این وقت فرشته‌اى نزد او آمده و می‌گوید: رسول خدا سلام رسانده و به تو می‌فرماید: از ابتدا عمل را شروع کن، تمام گناهان گذشته ‌ات آمرزیده شد.»

همچنین على بن میمون صائغ، از حضرت امام صادق نقل کرده که آن حضرت فرمودند: اى على! قبر حسین را زیارت کن و ترک مکن. عرض کردم: ثواب کسى که آن حضرت را زیارت کند چیست؟ حضرت فرمودند: کسى که پیاده زیارت کند آن حضرت را، خداوند به هر قدمى که بر مى‏ دارد یک حسنه برایش نوشته، و یک گناه از او محو مى ‏فرماید و یک درجه مرتبه‏ اش را بالا مى ‏برد و وقتی به زیارت رفت، حق تعالي دو فرشته را موکّل او مى‏ فرماید که آنچه خیر از دهان او خارج می‌شود را نوشته و آنچه شر و بد مى‏ باشد را ننویسند؛ و وقتی برگشت با او وداع کرده و به وى مى‏ گویند: اى ولى خدا! گناهانت آمرزیده شد؛ و تو از افراد حزب خدا و حزب رسول او و حزب اهل بیت رسولش مى ‏باشی، به خدا قسم! هرگز تو آتش را به چشم نخواهی دید و آتش نیز هرگز تو را نخواهد دید و تو را طعمه خود نخواهد نمود. (ابن قولویه، جعفر ابن محمد، کامل الزیارت، ص. ۱۳۴)

امام صادق درباره زیارت امام حسین با پای پیاده می‌فرمایند: هر که پیاده به زیارت او رود، هر گامی که بردارد و بگذارد، ثواب آزاد کردن بنده‌اى از اولاد اسماعیل را دارد. (ابن قولویه، جعفر بن محمد ،١٣٩٠، کامل الزیارت، ترجمه سیدعلی حسینی، تهران، اندیشه مولانا، صفحه 183)

این مراسم حتی در ایران هم با نام جاماندگان از اربعین در امامزادگان برگزار می‌شود. در شهر مقدس قم هم در ایام فاطمیه مراجع این مراسم را اجرا می‌کنند.

زیارت اربعین عرف شیعیان

پس از واقعة عاشورا و شهادت امام حسین و یاران فداکارش، مبارزه و فریاد اعتراض در برابر ستمکاران و حکام جور و جهالت، مسیر تازه‌ای یافت و این قیام خونین به بزرگ‌ترین و درخشان ترین نماد مقاومت در برابر تیرگی های ناشی از فساد و ستم خلفای اسلامی، در جهان اسلام تبدیل شد. شناخته شدن قیام سیدالشهداء در میان مسلمانان به برکت بازگشت اهل بیت امام حسین در اربعین واقعة عاشورا پس از آن بود. در بیستم صفر سال ۶۱ هجری کاروان اسیران به کربلا بازگشتند و در همین روز جابر ین‌ عبدالله انصاری نیز از مدینه به کربلا رسید و زیارت معروف خود را در کنار مرقد مولای خویش خواند. جابر پانزده سال پیش از هجرت، در مدینه به دنیا آمد. او و پدرش «عبدالله» از پیش تازان اسلام بودند؛ پدرش در جنگ احد به شهادت رسید. جابر از یاران با وفای پیامبر اسلام بود که در 19 غزوه شرکت کرد و احادیث فراوانی از آن حضرت نقل نموده؛ لذا مورد احترام همه فرقه های اسلامی است. وی همواره از مدافعان اهل بیت به شمار می آمد. جابر سرانجام در سال 78 (74 یا 79) هجری از دنیا می رود و پیکرش در «قبرستان بقیع» دفن می شود.

پیاده روی به قصد زیارت کربلا، از زمان مرحوم شیخ انصاری مرسوم بود. سنت پیاده روی از نجف برای زیارت امام حسین از نوآوری‌های ایشان است. مرحوم آخوند خراسانی نیز به همراه اصحاب شان با پای پیاده به زیارت کربلا مشرف می‌شدند، پس از دوره شیخ انصاری، این سنت فراموش شده بود تا اینکه محدث نوری، آن را احیا کرد.

اولین زائر اربعین حسینی

یک روز «جابر بن عبدالله انصاری» با شاگردش «عطیّة بن سعد» و گروهی از بنی هاشم و سادات علوی، تصمیم گرفتند مسیر طولانی حجاز تا عراق را، علی رغم خطرات راه و خفقان سیاسی حاکم، طی کرده و به «زیارت» امام حسین و شهدای کربلا نائل شوند.

رژیم سفّاک بنی امیه برای پیش گیری و سرکوب مخالفت های مردم مسلمان، سیاست و برنامه همه جانبه ای داشت؛ نیروهای اطلاعاتی و نظامی یزید، ورود و خروج افراد، به ویژه شخصیت های معروف را تحت کنترل قرار داده و حداقل در شهر مدینه حکومت نظامی و پلیسی را بر قرار می کنند.

با نزدیک شدن کاروان زیارتی به منطقه کربلا، سیلاب اشک از دیدگان جاری شد و آوای مرثیه خوانی در فضای بیابان طنین افکند و دل های سوگواران در عطش زیارت قبور مطهّر و تابناک شهدا، بی تاب شد…

وقایع اولین کاروان زیارتی امام حسین را از زبان عطیّه بشنویم، این روایت در اسناد ذیل آورده شده است:

( /  منتهی الآمال، ص 536 و 537 /   سحاب رحمت، عباس اسماعیلی یزدی، ص 800 – 797 /   زندگانی امام حسین، ابوالقاسم سحاب، ص 677 – 674 /   معالی السبطین، شیخ محمد مهدی حائری، ج 2، ص 195 – 192 /   منشورات الشّریف الرّضی، قم، دوم، 1363 ه.ش /   مقتل امام حسین، ترجمه جواد محدّثی، ص 259 و 260، شرکت چاپ و نشر بین الملل، تهران، دوم، 1382 ه.ش)

«ما همراه جابر بن عبدالله انصاری به قصد زیارت قبر امام حسین علیه السلام حرکت کردیم؛ چون به کربلا رسیدیم، جابر نخست در کنار رودخانه فرات «غسل زیارت» نمود و پیراهن پاکیزه ای پوشید (همانند لباس احرام، دو جامه سفید پوشید) و از کیسه ای عطرش را بیرون آورد (از من درخواست عطر کرد…) سپس لباس و بدنش را خوشبو ساخت و با پای برهنه به جانب قتلگاه حرکت کرد، در حالی که زبانش به نام و یاد الهی مترنم بود.»

وقتی شیعیان زائر و سوگوار به قتلگاه رسیدند، با صحنه های دلخراشی رو به رو شدند؛ قبرهای گمنام، خیمه های سوخته، زمین خون آلود و تفتیده، نیزه ها و شمشیرهای شکسته، همگی بیانگر اوج جنایت یزیدیان و متنهای مظلومیت عاشورائیان بود. مشاهده همین تصاویر، خود روضه و مرثیه ای است که دل ها و چشم ها را با حال و هوای کربلا و عاشورای محرّم 61 هجری پیوند می دهد و حماسه حسینی را برای همیشه تاریخ ماندگار می سازد. عطیّه عوفی در این باره نقل می کند:

هنگامی که نزدیک قبر مطهّر سید الشهدا رسیدیم، جابر به من گفت: دستم را روی قبر بگذار. وقتی دستش را بر تربت آرامگاه امام نهادم، به یکباره از اعماق دل آهی کشیده و بی هوش شد؛ لذا بر سر و صورتش آب پاشیدم. چون به هوش آمد، سه بار فریاد برآورد: «یا حسین!»

آنگاه خطاب به آرامگاه امام، عرضه داشت:

«حَبیبٌ، لا یُجیبُ حَبیبَه؛ آیا دوست، جواب سلام دوستش را نمی دهد؟!»

ولی بعد از لحظه ای، با حالتی غمزده گفت:

حسین جان! من خود، جوابم را می دهم؛ چرا که می دانم رگ های گردنت را بریده اند و بین پیکر و سرت جدایی افکنده اند. لذا پاسخ سلام دوستت را نمی دهی!»

عطیّه از رجال علم و حدیث شیعه است که در کتاب های رجالی اهل سنّت نیز توثیق شده است. عطیّه در زمان خلافت امام علی (36 – 40 هجری) در کوفه به دنیا آمد و نامش هم توسّط آن حضرت انتخاب شده است. وی از شیعیان راستین و علمای بزرگ بوده که همواره به نشر معارف قرآنی و اهل بیتی می پرداخت؛ به گونه ای که از سوی عوامل حکومتی بنی امیه مورد شکنجه و آزار قرار گرفته بود. عطیّه علاوه بر نقل احادیث، به ویژه خطبه فدکیه فاطمه زهرا، از بزرگ ترین مفسّران بوده و تفسیری در 5 جلد به نگارش درآورده است.

وی بعد از آشنایی با جابر بن عبدالله، به رتبه شاگردی اش مفتخر گردید؛ که متأسّفانه برخی در گفتار و نوشتار خود، عطیّه را غلام جابر معرفی کرده اند!، عاقبت این مفسر و محدّث والامقام در سال 111 هجری، در زادگاهش (کوفه) چشم از جهان فرو بست.

عطیّه عوفی در پایان گزارش «زیارت اربعین» می گوید:

جابر به من گفت: اکنون مرا به طرف خانه های مردم کوفه ببر. بعد از پیمودن مسافتی، خطاب به من گفت: ای عطیّه! آیا به تو سفارش و وصیتی بکنم؟ چرا که گمان دارم پس از این سفر، دیگر تو را نبینم و باهم دیداری نداشته باشیم!،عرض کردم: بفرمایید.

در این موقع، آن صحابی جلیل القدر گفت:

«دوستدار آل پیامبر را دوست بدار مادامی که ایشان را دوست می دارد، و دشمن خاندان پیامبر را دشمن بدار مادامی که با ایشان دشمنی می کند ولو اینکه فراوان روزه بگیرد و نماز بگزارد. با دوست محمّد و اهل بیتش مدارا کن؛ چرا که اگر در اثر زیادی گناهش یک پایش بلغزد، به واسطه دوستی اش با آنان، پای دیگرش استوار بماند. بنابراین، دوستدار پیامبر و آلش به سوی بهشت می رود و بازگشت و سرانجام دشمن آنها، دوزخ خواهد بود.»

بازگشت اسرا به کربلا

پس از هفت روز كه اسرای اهل بيت در شام بودند، به دستور يزيد، نعمان بن بشير وسائل سفر آنان را فراهم نمود و به همراهی مردى امین آنان را روانه مدینه منوره كرد.

در هنگام حركت، يزيد امام سجاد را فرا خواند تا با او وداع كند، و گفت: خدا پسر مرجانه را لعنت كند! اگر من با پدرت حسین ملاقات كرده بودم، هر خواسته ‏اى كه داشت، مى‏ پذیرفتم! و كشته شدن را به هر نحوي كه بود، گرچه بعضي از فرزندانم كشته مى‏ شدند از او دور مى‏ كردم! ولى همانگونه كه ديدى شهادت او قضاى الهى بود!

و همانگونه كه يزيد سفارش كرده بود به آهستگی و مدارا طى مسافت كردند و به هنگام حركت، فرستادگان يزيد بسان نگهبانان گردا گرد آنان را مى‏ گرفتند، و چون در مكاني فرود مى ‏آمدند از اطراف آنان دور مى ‏شدند كه به آساني بتوانند وضو سازند.

اهل بيت به سفر خود ادامه دادند تا به دو راهى جاده عراق و مدینه رسيدند، چون به اين مكان رسيدند، از امير کاروان خواستند تا آنان را به کربلا ببرد، و او آنان را به سوى کربلا حركت داد. (تاريخ طبری، ج 5، ص 233.)

سید ابن طاووس در لهوف نقل کرده است هنگامی که اسیران کربلا در راه بازگشت از شام، به عراق رسیدند، به راهنمای شان گفتند «ما را از راه کربلا ببر». هنگامی که آنها به قتلگاه رسیدند، پس با گریه و اندوه مجلس عزایی برپا کردند و پس از چند روز عزاداری به مدینه بازگشتند. البته سید ابن طاووس تاریخ ورود به کربلا را ذکر نکرده است.

اربعین نظر علمای اسلام

شیخ مفید (م ۴۱۳) در کتاب المزار خود بابی دارد با عنوان ««فضل زیارة الاربعین» که بیانگر شناخته شده بودن این زیارت در عرف مردم آن دوران است . چنانکه بیرونی در الآثار الباقیة تصریح دارد زمان زیارت اربعین، بیستم صفر است . این بدان معناست که در سده چهار و پنج زیارت اربعین، زیارتی رایج و شناخته شده بوده است .

سنت حسنه پیاده روی در روز اربعین از سوی علما و شخصیت های مذهبی مختلفی در طول تاریخ تا امروز تکرار شده است که در این میان می توان از افراد برجسته ای چون شیخ انصاری ، شیخ میرزا حسین نوری ، آیت الله سید محمود شاهرودی ، میرزا جواد آقا ملکی تبریزی و آیت الله ناصر مکارم شیرازی در زمان طلبگی و تحصیل در حوزه نجف تکرار شد و اکنون نیز شمار زیادی از شخصیت های دینی و مذهبی در راهپیمایی عظیم و میلیونی اربعین در بین جمعیت به چشم می خورند که همگی بر اساس احادیث ، سخنان و تاکید ائمه انجام می شود حتی آیت ‌الله سید محمد باقر صدر در دوره‌ای پیاده روی به کربلا را واجب اعلام کرده بود.

اربعین در شکل امروزی و میلیونی آن به زمان سقوط صدام در سال ۲۰۰۳ میلادی یعنی 21 سال قبل باز می گردد که با ایجاد فضای باز ناشی از سقوط حزب بعث و ظلم هایی که در ۴۰ سال دیکتاتوری بر مردم عراق روا داشت ، در این سال بار دیگر مسلمانان و شیفتگان اهل بیت به صورت محدود پیاده روی اربعین را احیا کرده و رفته رفته با استقبال قابل توجهی مواجه شد، اما کمتر کسی باور داشت که کمتر از یک دهه این آئین با حضور میلیون ها عراقی و شیعه برگزار شود و اکنون به ۲۰ میلیون زایر از سراسر جهان رسیده است که فقط سه میلیون نفر از آنان را ایرانیان تشکیل می دهند.

ابوریحان بیرونی، محقق و ریاضیدان شهیر (متوفی 440  ه.ق) در کتاب نفیس خود «الآثار الباقیة» چنین می‌گوید: «سر مقدس امام حسین در بیستم صفر به جسد مطهر امام برگردانده و با پیکرش دفن گردید»، زیارت اربعین در خصوص این روز است اهل بیت نیز بعد از مراجعت از شام این روز را حرمت نهادند. ایشان تصریح می‌کند که ورود اهل بیت به کربلا پس از بازگشت از سفر شام بود. (الآثار الباقیة، ص 331 و نیز ص 22 ج دوم به نقل از: ترجمة الآثار الباقیة، ص 392)

آیت الله سید محمود شاهرودی (۱۲۶۲ ـ۱۳۵۳ شمسی) هر سال به همراه شاگردانش پیاده به زیارت حرم کربلا می‌رفت و با اقدام وی جریانی جدید آغاز شد. در برخی از روایات تاریخی بیان شده که زیارت کربلا با پای پیاده در زمان «شیخ انصاری» (متوفی سال ۱۲۸۱ قمری) رسم بوده است. پس از دوره شیخ انصاری این سنت فراموش شده بود که محدث نوری مجدداً آن را احیا کرد.

چه شایسته و بجاست که مراسم تدفین سر مطهر امام حسین و شهدای با وفای کربلا پس از چهل روز جدایی از بدن و گرداندن بر سر نی در خیابانها و بیابانها و کوچه و بازارها برای همیشه و تا ابد زنده بماند و همه ساله، مراسم بزرگداشت این خاطره به یاد ماندنی و فراموش نشدنی با عزت و احترام و هر چه باشکوه تر برگزار شود.

انسان شناسانی که در میانه قرن بیستم در اطراف و اکناف عراق به پژوهش پرداخته اند شاهد برگزاری مراسم محلی عاشورا و آیین های ملی اربعین بوده اند. از جمله این مردم شناسان، خانم الیزابت فرنیا را می توان نام برد که کتاب “میهمانان شیخ” را در سال ۱۹۵۸منتشر نموده اند. بنا بر مشاهدات خانم فرنیا مراسم عاشورا بطور محلی برگزار می شده اما از همان زمان عاشورا به بعد همه مردان و زنان قبیله هفته ها در صرافت تمهید مقدمات برای شرکت در آیین اربعین در کربلا بوده اند.

اهمیت اربعین حسینی

در فرهنگ و آیین ملل مختلف ، برخی رویدادها و مناسبت ها هستند که نقطه عطف تاریخی و هویت بخش تمدن آنها محسوب می شوند، لذا مقدس شمرده شده و تبدیل به نماد آن فرهنگ و تمدن گردیده و همه ساله با برنامه ای شکوهمند، آن رویداد تاریخی را گرامی داشته و هویت تمدنی خود را با آن بازنمایی کرده و آیین خود را از آن طریق ترویج و تبلیغ می نمایند. بدون شک نهضت عاشورا یکی از مهمترین نقاط عطف تاریخی تمدن اسلامی است و پیاده روی اربعین نیز یکی از مهمترین نمادهای بزرگداشت و پاسداشت این رویداد بزرگ اجتماعی است که معرف هویت تمدن اسلامی به جهانیان است. اربعین روزی است که زائران برای زیارت مرقد مطهر امام حسین به کربلا می آیند. جابر اولین زائری است که قبر شریف آن حضرت را زیارت کرد؛ بر اساس این سنت پسندیده ، همه ساله شیعیان با پای پیاده به منظور زیارت آن حضرت، ضمن نشان دادن عظمت امام حسین و نهضت عاشورا، انسجام و یکپارچگی خود را در عرصه جهانی به نمایش می گذارند.

زیارت اربعین حسینی در فرهنگ شیعی به عنوان یکی از ارزش های الهی معطوف به ارزش، خود شکوفایی و رونق سرمایه اجتماعی را به همراه دارد. مطالعه این مراسم بزرگ معنوی می تواند کار کردهای سرمایه اجتماعی را باز تعریف و آشکار سازد. اجتماع عظیم راهپیمایی اربعین حسینی به عنوان یک جنبش اجتماعی، کار کردهای گوناگون اجتماعی و حقوقی دارد، این واقعه بزرگ اجتماعی را از منظر سرمایه اجتماعی و با نگاه به کار کردهای اجتماعی و حقوقی آن مورد بررسی واقع می گردد. نتایج نشان داد که مراسم اربعین، آثار و پیامدهای حقوقی- اجتماعی چون وحدت، تقویت سرمایه اجتماعی، افزایش روحیه مقاومت، اعتماد اجتماعی، انفاق، کاهش جرم، قانون مداری، کمک به صلح و امنیت بین المللی و ترویج آموز های حقوق کیفری بین المللی را به همراه دارد.

زیارتنامه اربعین

زیارتنامه اول

جابر پس از زیارت قبر سیدالشهداء، در مرحله بعد، این گونه به پیشگاه ایشان سلام کرد:

«من گواهم که تو فرزند بهترین پیامبران و پسر سرور مؤمنان می باشی. تو فرزند هم پیمان تقوا و سلاله هدایتی و پنجمین نفر از اصحاب کساء و فرزند سرور نقیبان و پسر فاطمه سیده بانوان هستی. و چرا چنین نباشی، که سالار پیامبران با دست خود غذایت داده و در دامان پرهیزگاران پرورش یافته ای و از سینه ایمان شیر خورده ای و از دامان اسلام بر آمده ای! خوشا به حال تو در حیات و ممات که پاکیزه زیستی و پاک از دنیا رفتی! اما دل مؤمنان در فراق تو اندوهگین است؛ با این حال، شک ندارد که آنچه بر شما گذشت، خیر بوده است. پس سلام و رضوان الهی بر تو باد. و گواهی می دهم که تو همان راه را رفتی، که برادرت یحیی بن زکریا پیمود.»

سپس به پیشگاه شهدای کربلا چنین سلام فرستاد:

«سلام بر شما ای جان های پاک که در آستان حسین نزول کرده و آرمیده اید! گواهی می دهم که شما نماز را برپا داشته، زکات را ادا نموده، امر به نیکی و نهی از پلیدی کرده و با ملحدان مبارزه کرده اید و خدا را تا هنگام شهادت، پرستش و عبادت نموده اید.»

جابر در فراز پایانی زیارتنامه اش گفت:

«سوگند به آن خدایی که محمّد را به حق برگزیده و مبعوث کرد! ما نیز در آنچه شما شهیدان در آن وارد شده اید، شریک هستیم.»

از این رو، عطیّه و دیگر زائران شگفت زده شده بودند. گرچه آنها به صداقت صحابی سرشناس و عارف پیامبر خدا باور داشتند، اما سزاوار است که پاسخی برای این ابهام و سؤال دریابند؛ لذا عطیّه می پرسد:

چگونه با آنان شریک هستیم و حال آنکه نه دشتی پیموده ایم، نه از بلندی و کوهی بالا رفته ایم و نه در راه خدا شمشیری زده ایم؛ اما اینان کسانی هستند که بین سرها و پیکر شان جدائی افتاده و شهید شده اند، فرزندان آنها یتیم گشته و همسران آنان بیوه شده اند؟!

جابر پاسخ داد: ای عطیّه! من از حبیبم رسول خدا شنیدم که می فرمود:

«من أحبّ قوماً حشر معهم، و من أحبّ عمل قوم اُشرک فی عملهم؛ هرکس گروهی را دوست بدارد، با آنان محشور می شود. و هرکس کار عدّه ای را دوست بدارد، در عمل آنها شریک خواهد بود.»

جابر بعد از بیان حدیث نبوی، گفت:

«سوگند به خدایی که محمّد را به پیامبری برگزید! نیّت و انگیزه من و یارانم همان چیزی است که حسین علیه السلام و یارانش داشتند.»

زیارتنامه دوم

زیارتنامه ‌ای برای روز اربعین از امام صادق نقل شده است. شیخ عباس قمی این زیارتنامه را در مفاتیح الجنان در باب سوم بعد از زیارت عاشورا غیر معروفه، با عنوان زیارت اربعین نقل کرده است. خواندن زیارت اربعین که توسط امام صادق در کتاب «التهذیب» شیخ طوسی آمده است، توصیه شده است.

از صفوان جمال كه گفت فرمود به من مولايم حضرت صادق در زيارت اربعین كه زيارت مى‏ كنى در هنگامی كه روز بلند شده باشد و مى‏ گويي:

سلام بر ولی خدا و دوست او سلام بر خلیل خدا و بنده نجیب او سلام بر بنده برگزیده خدا و فرزند برگزیده اش سلام بر حسین مظلوم و شهید سلام بر آن بزرگواری که به گرفتاریها اسیر بود و کشته اشک روان گردید؛ خدایا من براستی گواهی دهم که آن حضرت ولی (و نماینده) تو و فرزند ولی تو بود و برگزیده ات و فرزند برگزیده ات بود که کامیاب شد.

به بزرگداشت تو، گرامی اش کردی بوسیله شهادت و مخصوص اش داشتی به سعادت و برگزیدی او را به پاک زادی و قرار اش دادی یکی از آقایان (بزرگ) و از رهروان پیشرو و یکی از کسانی که از حق دفاع کردند.

و میراث های پیامبران را به او دادی و از اوصیایی که حجت تو بر خلقت هستند قرار اش دادی او نیز در دعوت مردم جای عذر و بهانه ای (برای کسی) نگذارد و بی دریغ خیرخواهی کرد و جان خود را در راه تو داد؛ تا برهاند بندگان ات را از (گرداب) جهالت و نادانی و سرگردانی (در وادی ) گمراهی و چنان شد که همدست شدند بر علیه آن حضرت کسانی که دنیا فریب شان داد و فروختند بهره (کامل و سعادت خود را) به بهای پست ناچیزی و بداد آخرت اش را در مقابل بهایی اندک و بی مقدار و بزرگی کردند.

و خود را در چاه هوا و هوس سرنگون کردند، و تو و پیامبر ات را به خشم آوردند و پیروی کردند از میان بندگان ات آنانی را که اهل دو دستگی و نفاق بودند و کسانی را که بارهای سنگین گناه بدوش می کشیدند و بدین جهت مستوجب دوزخ گشته بودند آن حضرت (که چنان دید) با شکیبایی و پاداش جویی با آنها جهاد کرد تا خونش در راه پیروی تو ریخت و حریم مقدس اش شکسته شد.

خدایا آنان را لعنت کن به لعنتی و بال دار و عذاب شان کن به عذابی دردناک سلام بر تو ای فرزند رسول خدا سلام بر تو ای فرزند آقای اوصیاء گواهی دهم که براستی تو امانتدار خدا و فرزند امانت دار اویی سعادتمند زیستی و ستوده از دنیا رفتی و گمگشته و ستمدیده و شهید درگذشتی.

و نیز گواهی دهم که خدا براستی وفا کند بدان وعده ای که به تو داده و به هلاکت رساند هرکه را که دست از یاری ات برداشت و عذاب کند کسی که تو را کشت و گواهم دهم که تو به خوبی وفا کردی به عهد خدا و جهاد کردی در راه او تا مرگت فرا رسید.

خدا لعنت کند کسی که تو را کشت و خدا لعنت کند کسی که به تو ستم کرد و خدا لعنت کند مردمی که شنیدند جریان کشتن و ستم تو را و بدان راضی بودند خدایا من تو را گواه می گیرم که من دوست دارم هر که او را دوست دارد و دشمنم با هر که او را دشمن دارد. پدرم و مادرم به فدایت ای فرزند رسول خدا گواهی دهم که تو براستی نوری بودی در پشت پدرانی بلند مرتبه و رحم هایی پاکیزه که آلوده ات نکرد اوضاع زمان جاهلیت به آلودگی هایش و در برت نکرد از لباس های چرکین اش.

و گواهی دهم که براستی تو از پایه های دین و ستون های محکم مسلمانان و پناهگاه مردمان با ایمانی و گواهی دهم که تو براستی پیشوای نیکوکار با تقوا و پسندیده و پاکیزه و راهنمای راه یافته ای و گواهی دهم که همانا امامان از فرزندانت روح و حقیقت تقوی و نشانه های هدایت و رشته های محکم (حق و فضیلت) و حجت هایی بر مردم دنیا هستند. و گواهی دهم که من به شما ایمان دارم و به بازگشت تان یقین دارم با قوانین دینم و عواقب کردارم و دلم تسلیم دل شما است و کارم پیرو کار شما است و یاری ام برای تان آماده است تا آنکه خدا در ظهور تان اجازه دهد.

پس با شمایم نه با دشمنان شما، درود های خدا بر شما و بر روان های شما و پیکر های تان و حاضر تان و غائب تان و آشکار تان و نهان تان آمین ای پروردگار جهانیان. پس دو رکعت نماز می کنی و دعا می کنی به آنچه می خواهی و برمی گردی.