راویان حدیث غدیر

الف – تعدادی از 110 راوى واقعه غدیر از صحابه رسول خدا عبارتند از:

ابوبکر بن ابى قحافه، عمر بن خطاب، عثمان بن عفان، طلحه، زبیر، عبدالله بن جعفر، عباس بن عبدالمطلب، عبداللّه بن عبّاس، ابوایوب انصارى، ابوذر غفارى، سلمان فارسی، ابو قتاده، ابو هریره، زید بن ارقم، عدى بن حاتم، سهل بن حنیف، حسان بن ثابت و… [و از زنان ] فاطمه زهرا سلام الله علیها، ام سلمه، عایشه، ام هانى، فاطمه بنت حمزه و… ـ (ابـن شهر آشوب ، در کتاب مناقب، ج 3، ص 25، نام 110 نفر را ذکر کرده، همچنین علامه امینى در الغدیر، ج 1، ص 14، نام 110 نفر را به ترتیب حروف الفبا آورده است)

ب – بعد از صحابه، 84 نفر از تابعین، از جمله ابو راشد، ابو سلمه، ابو سلیمان، مؤذن ابو صالح و… نیز حدیث غدیر را نقل کرده اند. (الغدیر، ج 1، ص 129 ـ 151)

ج – همچنین علما و محدثان قرن هاى بعد در حفظ این اثر جاودانه نهایت مراقبت را داشته، و در هر قرنی، با دقت نظر، این حدیث گرانبها را از گروه پیشین دریافت و به طبقه بعدی تسلیم کرده اند:

در قرن دوم هجری 56 نفر، قرن سوم 92 نفر، قرن چهارم 43 نفر، قرن پنجم 24 نفر، قرن ششم 20 نفر، قرن هفتم 21 نفر، قرن هشتم 18 نفر، قرن نهم 16 نفر، قرن دهم 14 نفر، قرن یازدهم 12 نفر، قرن دوازدهم 13 نفر، قرن سیزدهم 12 نفر و در قرن چهاردهم 21 نفر از علمای اهل سنّت حدیث غدیر را نقل کرده اند که مجموع این افراد به 360 نفر مى رسد. (الغدیر، ج 1، ص 73 ـ 151)

د – شاهد دیگر بر جاودانگی حدیث غدیر، کتاب هاى مستقلی است که گروهی از علمای اهل سنّت افزون بر نقل حدیث، پیرامون سند و مفاد آن نوشته اند؛ مانند:

1 ـ ابو جعفر طبری، مورخ بزرگ اسلامی (متوفی 310 ق )، در کتاب: «الولایة فى طرق حدیث الغدیر»، این حدیث را با بیش از هفتاد طریق از پیامبر خدا نقل کرده است .

2 ـ ابوالعباس احمد بن محمد همدانی، معروف به ابن عقده (م 333 ق )، در کتاب: «الولایة فى طرق حدیث الغدیر»، حدیث غدیر را از 105 نفر نقل کرده است .

3 ـ ابوبکر محمد بن عمر بغدادی معروف به جحانى (م 355 ق )، در کتاب: «من روى حدیث غدیر خم»، از 125 طریق از پیامبر حدیث غدیر را آورده است .

4 ـ ابوغالب احمد بـن محمّد الرازى (م 368 ق ) و محسن بن حسین نیشابوری خزاعی و على بن عبدالرحمان بـن عیسی جراحی قناتى و 26 نفر دیگر از علمای مشهور اهل سنّت، از حدیث غدیر در کتاب هاى مستقلّى بحث کرده اند.

دانشمندان بزرگ شیعه نیز، واقعه غدیر را در کتاب هاى بزرگ و ارزشمندى همچون: اعیان الشیعة، الغدیر، المراجعات، الطرائف، عوالم العلوم، بحارالانوار (ج 37)، عبقات الانوار و… ذکر کرده اند.

تألیفات دانشمندان شیعه و سنی درباره اسناد غدیر

مؤلفان بزرگی از شیعه و سنی اقدام به تألیف کتاب هایی کرده اند که در آنها به جمع آوری طرق و اسناد فراوان درباره غدیر پرداخته اند، که از جمله آن کتاب هاست:

/  حدیثُ الولایة از ابن عُقْده از قرن چهارم که در آن 105 سند جمع آوری کرده است؛

/  کتاب الولایة از محمد بن جریر طَبَری از قرن چهارم که در آن 75 سند جمع آوری کرده است؛

/  من روی حدیث غدیر خم از ابوبکر جِعابی از قرن چهارم؛

/  جزء فی طرق حدیث الغدیر از حافظ دارقُطْنی از قرن چهارم؛

/  کتابی در حدیث غدیر از ابوجعفر شَیبانی از قرن چهارم؛

/  دُعاءُ الهُداة اِلی اَداءِ حَقِّ الْمُوالاة از حاکِم حَسکانی از قرن پنجم؛

/  درایة حدیث الولایة از ابوسعید سَجِستانی از قرن پنجم در آن که 120 سند جمع کرده است؛

/  طُرُقُ حدیثِ الغدیر از حافظ شمس الدین ذَهَبی از قرن هشتم؛

/  کتابی دیگر درباره حدیث غدیر از زین العابدین عبدالرحیم شافعی از قرن نهم؛

/  اَسنَی المطالِب از شمس الدین جِزْری شافعی از قرن نهم.

تواتر حدیث غدیر

اسناد حدیث غدیر به قدری زیاد است که به حد تواتر قطعی رسیده و همه اعتراف دارند که در احادیث نبوی هیچ حدیثی به اندازه حدیث غدیر، بلکه نصف آن، روایت کننده ندارد، و از آن به عنوان فوق حد تواتر یاد می کنند. بزرگان علمای اهل سنت از حافظان و مفسران و محدثان و علمای کلام از متقدمان و متأخران به این مطلب اعتراف دارند و صراحتا به آن اقرار کرده اند.

عده ای از پژوهشگران با آوردن نام راویان حدیث غدیر و ذکر نام کتاب ها، اتصال نقل حدیث غدیر در طول پانزده قرن را ثابت کرده اند. این مطلب از یک جهت بیانگر تواتر حدیث است، و از سوی دیگر در نشان دادن تسلسل اسناد و قطع نشدن واسطه ها اهمیت خاص را دارد.

ضمیمه این اقدام، جمع آوری غدیریّه ها به عنوان اسناد جاودان ادبی از شعرای پانزده قرن است که اتصال سندی حدیث غدیر را نیز ثابت می کند.

بیش از دویست نفر از صحابه و عده زیادی از تابعین، با آن که در اوضاع خاصی بوده اند و نقل حدیث غدیر برای آنان به قیمت سنگینی تمام می شده، آن را نقل کرده اند. حدیث غدیر به ترتیب زمانی چهارده قرن، در کتب مختلفی معرفی شده که اتصال سند و نقل خَلَف از سَلَف و ریشه محکم و سلسله بدون انقطاع اسناد در نقل حدیث غدیر را به اثبات می رساند. به همین سبب در بین قاطبه مسلمین، هیچ حدیثی به اندازه (حدیث غدیر) روایت کننده ندارد و گذشته از تواتر آن، از نظر علم رجال و درایت، اسناد آن در حد فوق العاده ای است.