ابلاغ یک تکلیف

طبق آیه تبلیغ، پیامبر از جانب خداوند مامور بود آنچه را که خدا دستور داده به مردم ابلاغ کند و اگر این کار را انجام ندهد رسالتش را انجام نداده است. پس از واقعه غدیر آیه اکمال نازل شده و این روز را روز اکمال دین و اتمام نعمت معرفی نمود.

با وجود تأکید فراوانی که در خطبه غدیر بر موضوع ولایت امام علی و مقام بی‌بدیل ایشان به چشم می‌خورد، در عین حال نباید فراموش کرد که غدیر و پیام آن در حقیقت بیان مفهوم امام و امامت و مشروعیت بخشیدن به امامت دوازده امامی است که از اهل بیت رسول خدا هستند و به فرمان خدا جانشینی حضرت را بر عهده دارند. لذا اینگونه می‌توان گفت که غدیر خم، عید ولایت است و پیام غدیر پیام امامت و امام نیز در هر دوازده امام معصوم است.

در فرازهایی از خطبه غدیر قابل توجه است که رسول خدا فرمود ای مردم، دیدید که خداوند علی را بر شما، امام و ولی واجب ‌الاطاعه‌ای قرار داد که همه مسلمانان اعم از مهاجران و انصار، شهرنشینان و بادیه‌نشینان، عجم و عرب و آزاد و برده باید از علی اطاعت کنند و پذیرش امامت او و تن دادن به لوازم این پذیرش واجب است. خداوند مولای شما و خدای شما است. پس از خدا، ولایت در مالکیت رسول او است. رسولی که اکنون با شما سخن می‌گوید. پس از من علی ولی و امام شما است که به فرمان خدا است و پس از علی امامت در نسل و ذریّه من است، تا روزی که خدا و رسولش را ملاقات کنید.

رسول خدا فرمود، ای مردم بدانید که فرزندان من از اهل بیت من که امام شما هستند، امینان خدا بر زمین و حاکمان خدا در میان مردم هستند. ای مردم، من جانشینی خود را در فرزندان خودم و در نسل خودم به صورت پی‌ در پی تا روز قیامت قرار داده‌ام و آنچه را که مامور به ابلاغ بوده‌ام را به شما باز گفته‌ام تا حجتی باشد بر همه آنان که هستند و نیستند و بر همه کسانی که در این عرصه غدیر حضور دارند و یا ندارند. اما نکته مهم خطبه، این فراز از جمله است که فرمود پس باید که حاضران به غایبان اطلاع دهند و باید که پدران و مادران به فرزندان، پیام غدیر را ابلاغ کنند.

فرمان رسول خدا همچون فرمان خدا بر هر مسلمانی واجب و لازم‌الاطاعه است که می‌خوانیم «مَّن یُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطَاعَ اللَّهَ»، و این فرمان الهی بر همه است که رسول خدا فرمود بر همه واجب است که پیام غدیر را به عنوان یک تکلیف شرعی به دیگران ابلاغ کنند. این یک اختیار نیست بلکه یک تکلیف شرعی است. بر همه والدین واجب است که در تربیت فرزندان، پیام غدیر را به فرزندان خودشان منتقل کنند و این باور را در آن‌ها نهادینه سازند.

اصلی ترین پیام خطبه غدیر ابلاغ ولایت امیرالمؤمنین علی

شاید اصلی‌ترین پیام خطبه غدیر و این حادثه، تبلیغ و ابلاغ ولایت امیرالمؤمنین علی و تعیین رسمی ایشان به عنوان جانشین رسول خدا در دوره مابعد از رحلت ایشان باشد. لذا بخش‌های مهمی از این خطبه به ستایش علی و به بیان جانفشانی‌ها و فداکاری ها و تبیین مقام ایشان اختصاص یافته است. در نهایت نیز به این موضوع که خدا اراده کرده که علی و فرزندان او را پس از او به عنوان حجج الهی و جانشنیان رسول خدا تعیین کند، پرداخته شده است.

فرازهایی از خطبه غدیر که در این مورد فرمود: ای مردم، از پذیرش ولایت علی استنکاف نکنید که علی هدایت گر به حق و عامل به آن است. یکی از سخنان معروف رسول خدا در مورد علی این است که فرمود «علی با حق و حق با علی است». به نظر می‌رسد که نکته مهم فرمایش ایشان در این حدیث بعد از این فقره است که فرمود «هرجا که علی باشد حق آنجا است». یعنی حق تابعی از علی است نه برعکس. در خطبه غدیر نیز فرمود که علی دعوت به حق کرده و باطل را نیز نابود می‌کند.

در جای دیگری فرمود ای مردم، علی را برتر از هر کس و هر چیز بدانید که خدا او را برتر از هر کس و هر چیز دانسته است. در خطبه دوم نهج البلاغه امام علی جمله‌ای دارند که می‌گویند هیچ کس از این امت با اهل بیت رسول خدا قابل قیاس نیستند که آنها ستون‌های دین و پایه‌های یقین هستند و راه‌های هدایت محسوب می‌شوند و واپس ماندگان باید خود را به آنان برسانند و پیش رفتگان نیز باید برگردند و با آنها همراهی کنند.

فرمود ای مردم، ولایت علی را قبول کنید که ولایت نصب شده و برگزیده شده از سوی خدا است. ای مردم، علی امامی برگزیده از سوی خدا است و این اشاره به این نکته قرآنی است که قرآن، شان انتخاب امام را همچون شان انتخاب رسول، شانی الهی می‌داند و همانطور که انبیا را خدا انتخاب می‌کند امامان را نیز خدا برمی‌گزیند. چنانکه فرمود «إِنِّی جاعِلُکَ لِلنَّاسِ إِماماً».

غدیر کامل کننده رسالت رسول خدا

حضرت رسول در فرازی از خطبه ارزشمند غدیر، می‌فرماید که اقرار می‌کنم بر نفس خویش به بندگی خدا و عبودیت پروردگار و شهادت می‏دهم به خدایی و خلاقیت او. بیم آن داشتم که اگر فرمانی که خدا به من داده را عمل نکنم خدا من را بر این نافرمانی عذاب کند، عذابی که هیچ کس توان دور کردن او را از من ندارد. خداوند ابلاغ کرد که اگر آنچه به من در مورد ولایت علی ابلاغ کرده را ابلاغ نکنم، گویا که کل رسالت خداوند را به مردم ابلاغ نکرده ام و ماموریت خود را انجام نداده‌ام. خداوند من را از کید مردم محافظت کرد و این مسئله را تضمین نمود، آنجا که فرمود تضمین «یَا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَاللَّهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ». یعنی ای پیامبر آنچه بر تو فرمان داده شده را ابلاغ کن که اگر این کار را نکنی گویا رسالتت را ابلاغ نکرده‌ای و مطمئن باش که تو را از مردم محافظت می‌کند. بعد فرمود ای مردم در تبلیغ آنچه که خداوند بر من نازل کرده است کوتاهی نکرده‌ام.

اما بر شما علت نزول این آیه را تبیین می‌کنم و پیامبر می‌گویند که جبرئیل سه بار مکررا بر من نازل شد و فرمان خدا را ابلاغ کرد که باید ولایت علی را به مردم ابلاغ کنم. اما از آنجا که از کثرت منافقان و اندکی مؤمنان، آگاه بودم، از انجام این ماموریت سر باز می‌زدم و می‌خواستم که از ابلاغ این پیام معاف شوم، تا اینکه این آیه با این صراحت نازل شد که اگر این کار را نکنی رسالت خود را ناتمام گذاشته‌ای که بر مبنای یک واقعیت تاریخی است که اگر این دین مکانیزم ضامن سلامت خود را که امام است نداشته باشد، دچار تحریف می‌شود و نتیجه‌اش با عدم ابلاغ رسالت فرقی ندارد.

سبک و سیاق سخنان رسول خدا حکایت دارد که شرایط اجتماعی جامعه مدنی و پیرامونی رسول خدا و به ویژه تأثیر گذاری جریان نفاق مدنی به حدی بود که پیامبر را علی رغم همه علایق شخصی و دلبستگی‌هایی که به علی داشته‌اند از ابلاغ فرمان الهی در مشروعیت بخشیدن به ولایت علی نگران بودند و پیامبر را دچار تردید می‌کرد تا اینکه این ادبیات تهدید آمیز قرآنی ایشان را وادار کرد که با کسب اطمینان او از صیانت الهی این پیام را به مردم منتقل کند.