منابع مالی تشکیلات بهائی

مجاری متعارف تامین منابع مالی برنامه‌‌های توسعۀ اجتماعی-اقتصادی در تشکیلات بهائی

چکیده

در سال‌‌های اخیر فرایند توسعۀ اجتماعی-اقتصادی در کشور‌های مختلف، به ویژه در کشور‌های در حال توسعه و توسعه نیافته، تبدیل به ابزاری برای تبلیغ و گسترش امر بهائی در نقاط مختلف جهان شده است. جامعۀ امر با تامین منابع مالی مورد نیاز پروژه‌های کوچک و بزرگ در یک منطقۀ جغرافیایی امر بهائیت را گسترش می‌دهد. در این تحقیق با بهره گیری از احکام آیین بهائی، جستجو در فضای مجازی و بررسی گزارشات مالی برخی موسسات تبلیغی بهائی به دسته بندی منابع مالی تشکیلات بهائی مورد استفاده در این پروژه‌ها می‌پردازیم. نتایج بررسی‌ها نشان می‌دهد این منابع از طرق عموم بهاییان به عنوان حقوق الله و تبرعات، موسسات ملهم از آیین بهائی و یا منابع مالی اختصاصی پروژه‌‌های بین المللی تامین می‌گردند.

مقدمه

  شروع برنامۀ توسعه اجتماعی-اقتصادی به بعد از جنگ جهانی دوم بر می‌گردد. در دهۀ هفتاد میلادی توسعۀ اجتماعی- اقتصادی کشور‌‌های فقیر و در حال توسعه در سطح گسترده‌ای مطرح شد. نهاد‌‌های بین المللی مانند بانک جهانی و سازمان ملل متحد هر کدام برنامه‌هایی را برای توسعۀ زیر ساخت‌ها و رشد اقتصادی این کشورها تدوین و در این کشور‌ها اجرا می‌کردند[1]. معیار توسعه یافتگی کشور‌ها در این زمان بر پایۀ شاخص‌هایی چون رشد زیر ساخت‌‌های صنعتی و تولید ناخالص ملی بود. اما این معیارها در سال‌های بعد تغییر کرد و فاکتورهای اجتماعی در هر منطقه نیز بدان اضافه شد که طبق الگوی توسعه مجموعه‌ای از عوامل مانند بهداشت، مسکن، آموزش، اشتغال و… بود.[2] یکی از مولفه‌هایی که در برنامه‌ها و تعاریف، از الگوی توسعه کنار گذاشته شده بود توجه به نیاز‌‌های معنوی بشر بود. در این میان آیین بهائی از این فرصت استفاده کرده و با بهره گیری از گفتمان دینی وارد فرایند شکل گیری و اجرای برنامه‌های توسعۀ اقتصادی-اجتماعی شد. شاید بتوان نقطۀ آغازین این فرصت ربایی در آیین بهائی را به آشنایی دکتر فرزام ارباب با موضوع توسعه هنگام حضور او در دانشگاه واله (Valle University) کلمبیا بعنوان استاد مدعو و شرکت در فعالیت‌‌های جامعۀ بهائی کلمبیا در منطقه‌ای نزدیک کالی(Cali) دانست. او به مدت یکسال در گفتگوهای جمعی از محققین میان رشته‌ای، حول موضوع توسعۀ اقتصادی-اجتماعی و توسعۀ روستایی شرکت می‌کرد. حاصل این تلاش‌ها شکل گیری موسسه‌ای به نام فوندائک(FUNDAEC) یا “بنیاد کاربرد و آموزش علوم” بعنوان یک سازمان توسعه [3] و با حمایت بنیاد راکفلر(Rockefeller Foundation) و چند سازمان دیگر در کلمبیا[4]، بود. در سال‌‌های بعد، نهاد رهبری جامعۀ بهائی یا همان بیت العدل(Universal House of Justice)، با استفاده از الگوی فوندائک و نقشه‌های تبلیغی، مبادرت به تاسیس و توسعۀ موسسات ملهم از آیین بهائی در کشور‌های مختلف جهان نمود. از این موسسات در عمل به عنوان پوششی برای برنامه‌های تبلیغی آیین بهایی استفاده می‌شود. این موسسات تحت عنوان طرح‌های توسعۀ اقتصادی-اجتماعی و اجرای پروژه‌های کوچک و بزرگ مانند سواد آموزی، اقتصادی، بهداشت، محیط زیست، زنان و غیره در روستا‌ها، شهرهای کوچک و شهر‌های بزرگ به جذب افراد و تبلیغ آیین بهائی می‌پردازند[5]. امروزه ده‌ها موسسه در سراسر جهان مانند بنیاد مونا(Mona Foundation) در ایالات متحده،  بنیاد عهدیه(Nahid et Hushang Ahdiyeh Foundation) در کشور جمهوری آفریقای مرکزی،  بنیاد بدیع(Badi Foundation) در ماکائو، علاوه بر  تبلیغ  آیین بهایی، موجب ایجاد تغییرات فرهنگی و اجتماعی در جامعۀ هدف بر اساس معیارهای خود و افزایش جمعیت بهائیان در جهان می‌شوند. در برخی موارد، این موسسات آنقدر در جامعه و کشور مطبوع خود رشد می‌کنند که بعنوان مشاور در کنار دولتمردان و نهاد‌های تصمیم گیر در آن کشور قرار می‌گیرند[6] و از این طریق هدف “دخول افواج” را  در سراسر دنیا دنبال می‌شود.

  نهاد جامعه جهانی بهایی در سال 1984 در گزارش سالانۀ خود به دپارتمان روابط عمومی سازمان ملل اعلام می کند که بهائیان در بیش از 50 کشور در حال توسعه حضور دارند و برنامه‌های توسعۀ اجتماعی-اقتصادی خود را عمدتاً از طریق برنامه‌های سواد آموزی، آموزش ابتدایی در مناطق روستایی و مدارس فنی و حرفه‌ای راهبری می‌کنند. در کنار فعالیت‌های آموزشی، فعالیت‌های دیگری شامل خدمات اجتماعی، توسعۀ جوامع، کشاورزی و ارتباطات نیز انجام می‌شود. در سال‌های اخیر در برخی کشورها، پخش برنامه‌های فرهنگی، آموزشی و بهداشتی از طریق ایستگاه‌های رادیویی نیز به مجموعه فعالیت‌های قبلی افزوده شده است[7].

    طبیعی است انجام اینگونه پروژه‌ها در هریک از نقشه‌های تبلیغی مستلزم تامین منابع مالی لازم است. نهاد مدیریتی جامعۀ امر، بیت العدل جهانی، واقع در شهر حیفای اسرائیل، در پیام 31 دسامبر 1995 به مناسبت شروع نقشۀ 4 سالۀ 2000-1996 به اهمیت منابع مالی تشکیلات بهائی برای اجرای برنامه‌های در نظر گرفته شده در این نقشه تاکید می‌کند و ابراز می‌دارد که نهایت کوشش را بعمل خواهد آورد که منابع مالی لازم مربوط به توسعه و تقویت جوامعی که احتیاج به کمک دارند در اختیار مشاورین، محافل روحانی ملی و هیأت‌های معاونت قرار گیرد.[8] منابع مالی تشکیلات بهائی اشاره شده در این پیام از راه‌های مختلفی می‌تواند تامین شود. عموم بهائیان همواره بخشی از درآمد خود را بطور مستقیم یا غیر مستقیم به پروژه‌های مطرح شده در جامعۀ امر اختصاص می‌دهند. موسسات ملهم از آیین بهائی در کشور‌های مختلف در کنار استفاده از منابع مالی در دسترس، کم کم به درآمد زایی می‌رسند. ارتباط گستردۀ جامعۀ امر با سازمان ملل و کمیسیون‌های مختلف آن از سال 1948، این امکان را برای آنان فراهم می‌سازد تا از منابع مالی اختصاص یافته به پروژه‌هایی که در نهاد‌های وابسته به سازمان ملل نظیر “برنامه توسعۀ سازمان ملل(UNDP, United Nations Development Program)”، یونیسف(UNICEF, United Nations Children’s Fund) و فائو(FAO, Food Agriculture Organization) تعریف می‌شود برای مقاصد توسعۀ منابع انسانی یعنی افزایش جمعیت بهائیان، بهره برند.

1- روش‌های تامین منابع مالی تشکیلات بهائی از طریق عموم بهائیان

از آنجا که رویکرد مشارکت افراد به انسجام اجتماعی و حفظ حیات جامعه کمک شایانی می‌کند، لذا استفاده از امکانات درون جامعه را می‌توان بعنوان اولین بخش تامین کنندۀ منابع مالی تشکیلات بهائی در نظر گرفت. از ظرفیت‌های موجود در این بخش می‌توان به حقوق الله، تبرعات و کمک‌های مالی افراد متمول بهائی اشاره کرد.

1-1- حقوق الله

 حقوق الله قانونی است برگرفته از کتاب اقدس (چاپ1873) که پنچ سال بعد از تألیف آن توسط بهاءالله، در سال 1878 میلادی، به اجرا در آمد. طبق بیان کتاب اقدس، حقوق الله از جمله فرائض روحانی بهائیان مانند روزه و نماز است. مطالبۀ حقوق الله از افراد بهائی جایز نمی باشد و عمل به این قانون بر عهدۀ خود فرد است یعنی فردی به نیابت از دیگری نمی‌تواند آن را انجام دهد. مرجع دریافت حقوق الله قبل از فوت شوقی به ترتیب، بهاءالله، عبدالبهاء و شوقی بودند و بعد از آن‌ها بیت العدل بعنوان مرجع دریافت آن تعیین شد[1]. اجرای این حکم تا قبل از سال 1992 تنها برای بهائیان ایرانی واجب بود. پس از آن، اجرای این حکم طی پیام رضوان 1992، برای عموم بهائیان دنیا لازم گشت. [9] پرداخت حقوق الله موجب افزایش ارتباط روحانی افراد با موسسات می‌شود. محل هزینۀ درآمد حاصل از پرداخت حقوق الله، پروژه‌های توسعۀ اقتصادی اجتماعی یا فعالیت‌های بشر دوستانه و خیریه می‌باشد.[10]

   اگرچه بسیاری از جزئیات محاسبۀ حقوق الله برعهدۀ فرد و خانوادۀ اوست، اما طبق بیان کتاب اقدس، افراد جامعه بهائی موظفند 19% اموال و دارایی‌ها خود را بعد از کسر مخارج  ضروری و مورد نیاز  بعنوان حقوق الله پرداخت کنند. برحسب شرایط هر فرد بهائی ممکن است یک یا چند بار حقوق الله را بپردازد. مثلاً در صورتی که ملک یا طلا از فردی به فرد دیگر انتقال یابد، از طریق فروش یا ارث، مالک جدید باید حقوق الله را بپردازد.[11]

   اولین امین حقوق الله، فردی به نام شاه محمد از اهالی منشاد، معروف به امین البیان، در سال 1878 از طرف بهاءالله برای ایران منصوب شد و مدت 5 سال مسئول حقوق الله بود. سپس انجام این قانون به بهائیان خاورمیانه تسری یافت. بعد از او فردی به نام ملا ابوالحسن اردکانی معروف به حاجی امین از سال 1881 تا 1928 مسئول حقوق الله بود. افراد بعدی منتصب شده به ترتیب حاجی غلام رضا، ولی الله ورقا و علی محمد ورقا بودند (شکل 1). عبدالبهاء نیز ایادیان را مسئول دریافت حقوق الله کرد و در زمان حاضر این مسئولیت بر عهدۀ  بیت العدل است. در سال 1985 برخی از کشور‌های دیگر نیز ملزم به پرداخت حقوق الله شدند و در سال 1991 دفتر حقوق الله در حیفا تاسیس شد. [12] مسئول نهاد حقوق الله تا سال 2007 یکی از ایادیان امرالله،  به نام علی محمد ورقا بود. در سال 2005 این نهاد به موسسۀ حقوق الله تغییر نام داد و امروز مجهودات بیش از 33هیئت ملی و ناحیه‌ای حقوق ا… را در سراسر عالم هماهنگی می‌نماید و این هیئت‌ها نیز به نوبۀ خود بیش از 1000 نمایندۀ حقوق ا… را هماهنگی می‌کنند[13]. اجرای این حکم به بیت العدل امکان می‌دهد که وجوهی برای پروژه‌های توسعۀ اجتماعی-اقتصادی در دست اجرا در همۀ قارات فراهم نماید[14].

 1-2- تبرعات

یکی دیگر از منابع مالی تشکیلات بهائی، تبرعات یا اموال اهدایی بهاییان است. از یک منظر، تبرعات (اموال اهدائی) و حمایت از صندوق امر فضلی است مخصوص بهائیان که با اموال خویش به پیشرفت امر مبارک مساعدت کنند[15]. لذا بهائیان تحت هیچ شرایطی نباید برای پیشبرد فعالیت‌های اداری و تشکیلات بهائی از منابع غیر بهائی مبالغی را قبول کنند[16]. بر اساس پیام بیت العدل الاعظم میان یک مومن و صندوق تبرعات بهائی ارتباطی بس عمیق تابع است بدون در نظر گرفتن شرایط اقتصادی او. هر فرد بهائی می‌تواند از طرف فردی دیگر به صندوق تبرعات اعانه نماید و نیز محدودیت سنی برای انجام اینکار لحاظ نمی باشد. کلیه اعانات و تبرعات بهائی باید به خزانه دار محفل روحانی تقدیم شود و برای ترقی امر الهی در آن دیار و مملکت خرج شود[17].

از این رو بیت العدل اعظم در پیام 31 دسامبر 1995 خطاب به مشاورین قاره‌ای، بر اهمیت ترویج مفهوم تبرعات تاکید می‌کند:

   “وظیفۀ مهمی که در پیش دارید این است که در موسسات و تشکیلاتی که دست‌اندر کار اجرای نقشه هستند، این قابلیت را بپرورید که منابع مالی را بطرز خردمندانه  و موثر صرف کنند. بعلاوه شما باید با کوششی مضاعف به تربیت همه اعضای جامعۀ بهائی، از قدیم و جدید، جوان و بزرگسال، برای درک مفهوم تبرعات بپردازند.”

    برای نمونه‌ای از عملکرد واقعی هزینه کرد تبرعات می‌توان به ساخت بنای مشرق الاذکار هند، به نام لوتوس، اشاره کرد. شوقی در زمان نقشۀ ده سالۀ جهاد کبیر (1963-1952) به اعضای محفل ملی هند مأموریت داد زمینی برای ساخت مشرق الاذکار آیندهء این شبه قارّه در دهلی تهیه کنند. به همت محفل روحانی ملّی هندوستان، پاکستان، برمه و سیلان در حدود یک سال بعد زمینی سنگلاخ به مساحت ۹۰۰۰۰ متر مربع و دور از شهر دهلی برای خرید پیشنهاد گردید. هزینۀ خرید زمین در آن زمان ۱۴۰۰۰۰ روپیه (حدود ۱۴۰۰۰ دلار) بود که برای اعضای جامعۀ کوچک بهائیان هندوستان مبلغی بسیار زیاد بود. بعد از کوشش‌های بسیار اعضای محفل ملی ایران برای تامین ملبغ مورد نیاز خرید زمین، فردی زرتشتی-بهائی به نام اردشیر رستم‌پور، ساکن شهر حیدر آباد هند، تمام مبلغ مورد نیاز را بعنوان تبرع در اختیار دو نفر از اعضای محفل ملی ایران به نام‌های اسفندیار بختیاری و عباس علی بات قرار داد[18]. سرانجام، زمین این بنا در زمان حیات شوقی خریداری و سنگ بنای آن در سال 1977 توسط روحیه ماکسول بنا نهاده شد و در سال 1986 به بهره برداری رسید.

دفتر توسعۀ اجتماعی-اقتصادی در مرکز جهانی در سندی با عنوان “اقدام اجتماعی” بیان می‌دارد که یکی از منابع مالی(منابع مالی تشکیلات بهائی) برای اجرای طرح‌های توسعۀ اجتماعی-اقتصادی، تبرعاتی است که بطور خاص برای اقدام اجتماعی داده می‌شود[19].

1-3- بهائیان متمول

بهائیان متمول نقش خاصی در توسعۀ امر بهائی در جوامع مورد نظر خود داشته و دارند. قبل از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، این دسته از بهائیان با کمک دیگر بهائیان حاضر در بدنۀ نظام شاهنشاهی به ایجاد فرصت‌های اقتصادی جدید دست می‌زدند و منویات مورد نظر امر را نیز تحت پوشش قرار می‌دادند و کمک شایانی به تامین منابع مالی تشکیلات بهائی میکردند. بعد از انقلاب اسلامی و مهاجرت بهائیان به خارج از کشور، برخی از آنان یا فرزندانشان با حضور در کشور‌های توسعه یافته نظیر آمریکا، کانادا، استرالیا، آفریقای جنوبی و چین به ایجاد فرصت‌های برتر اقتصادی و در عین حال به توسعۀ امر در جامعۀ خود و در مناطق مورد نظر بیت العدل همت گماشتند. در بخش اول این قسمت به معرفی موجز از فعالیت‌های هژبر یزدانی و حبیب الله ثابت پاسال در عصر پهلوی می‌پردازیم. در قسمت دوم ضمن نام بردن از برخی افراد متمول بهائی در خارج از کشور به برخی از خدمات حال حاضر آن‌ها به جامعه امر اشاره می‌کنیم.

1-3-1 عصر پهلوی

در عصر پهلوی  برخی از  بهائیان با استفاده از فضا‌‌ی حاکم بر کشور، حمایت‌های بهائیان صاحب منصب در دستگاه حکومت و پول‌های عده‌ای از بهائیان به فعالیت‌های اقتصادی پرداختند. شرکت‌های مختلف آنان تحت مدیریت شرکت امناء نهاد  اقتصادی قوی را پدید آورد. در این قسمت به اختصار به فعالیت‌های اقتصادی تنها دو نفر از بهائیان به نام‌های هژبر یزدانی و حبیب الله ثابت اشاره می‌کنیم.

هژبر یزدانی :

هژبر یزدانی (2010-1934م) در ابتدا از فعالان صنعت دامپروری و کشاورزی بود و در ادامه فعالیت‌های اقتصادی خود را به حوزه‌های بانکداری، املاک ، عتیقه و جواهر گسترش داد.

او در ابتدا بعنوان تامین کنندۀ گوشت مورد نیاز تهران به خرید و فروش گوسفند روی آورد و سپس به ساخت مجتمع‌های زراعی و دامپروری و صنایع تبدیلی وابسته به آن در مناطق مختلف ایران مانند گرگان و گنبد، شیروان، قوچان، اصفهان و سیستان و بلوچستان پرداخت. شرکت‌هایی نظیر کشت و صنعت شاهین، شرکت کشاورزی و دامپروری کیخسرو، گوشت آریا زمین، کارخانه‌های قند اصفهان، قزوین، قوچان، شیروان و شاهزند، شرکت ریسندگی و بافندگی پاکریس و شرکت‌های کفش اطمینان و کفش ایران از جمله شرکت‌های متعلق به او بود[20]. او با دریافت یک وام چند صد میلیون تومانی از وزارت کشاورزی که در آن زمان فردی بهائی به نام منصور روحانی متصدی آن بود، توانست صد‌ها کیلومتر زمین را در اطراف جادۀ قوچان زیر کشت چغندر قند برد[21]. همچنین با حمایت تیمسار ایادی[1]، مرتع چرای دام روستائیان مسلمان حوالی سنگسر را برای رونق کار دامپروری خود به زور تصاحب کرد[22].

در قدم بعد هژبر به بازار سرمایه و بانکداری علاقه پیدا کرد. ظاهراً او با پشتیبانی تیمسار نصیری رئیس وقت ساواک از اعتبار نامحدودی برخوردار بود و قصد داشت با کنترل بخش عمده‌ای از سیستم بانکی بتواند به سود سرشاری دست پیدا کند[23]. او ابتدا موفق به خریداری بخشی از سهام بانک صادرات (داریوش) ولی بعد سهام دار اصلی بانک ایرانیان شد[24]؛ یزدانی حتی برای رسیدن به سهام بانک توسعۀ کشاورزی به تهدید و ارعاب روی آورد و با افراد مسلح وارد دفتر رئیس این بانک شد.[25]

بخش دیگری که هژبر یزدانی در آن سرمایه گذاری کرد، حوزۀ زمین و ساختمان بود. او ساختمان‌های پلاسکو، آلومینیوم و برج سپهر را خریداری کرد[25]. همچنین با استفاه از حمایت سیاسی تیمسار ایادی و پول دیگر بهائیان اراضی وسیعی را در باختران، مازندران و اصفهان در اختیار گرفت.[26]

حوزه دیگری که هژبر در آن حضور داشت جواهر و اشیاء عتیقه بود. او یک انگشتر با نگین الماس داشت که الماس آن را از یک حراجی در لندن به قیمت پنج میلیون دلار خریده بود. او همچنین یک گردنبند عتیقه متعلق به کاترین دوم را به شمس پهلوی هدیه داده بود[27].

و این گونه در اختیار بیت العدل جهت تامین منابع مالی تشکیلات بهائی بود و در کنارش زندگی مرفع و شاهانه ای برای خود ساخته بود.

حبیب ثابت :

حبیب ثابت (1990-1903م) معروف به ثابت پاسال، یک یهودی-بهائی[1] و از جمله فعالین اقتصادی بهائی در دوران قبل از انقلاب در ایران بود. او فعالیت‌های اقتصادی خود را با یک مغازۀ تعمیر و کرایه دوچرخه شروع کرد و سپس با راهنمایی سران بهائی داخل و خارج ایران، سرمایۀ شرکت امناء و وام‌ها و اعتبارات بانکی فعالیت‌‌های اقتصادی خود را در زمینه‌‌های مختلفی از جمله حمل و نقل، واردات و تامین لوازم خودرو، چوب و صنایع چوبی، لوازم آرایشی و بهداشتی، مواد غذایی، لوازم خانگی و تلوزیون توسعه داد. جدول 1 خلاصه‌ای فشرده از فعالیت‌‌های او را در زمینه‌‌های مختلف اقتصادی نشان می‌دهد. [28]

در کنار این موفقیت‌‌های اقتصادی، او همواره به طرق مختلف به جامعۀ امر خدمت می‌کرد. او برای مدت 20 سال عضو محفل ملی ایران بود. در سال 1934 هنگامی که شاه دستور بستن مدارس بهائی در ایران را داد او بهمراه همسرش باهره خمسه از طرف محفل ملی ایران برای مشورت به حیفا رفت و با شوقی دیدار کرد. او همواره از روابط خود با مسئولین مملکتی برای حمایت و صیانت از امر کمک می‌گرفت. در سال 1955 هنگامی که حجت الاسلام محمد تقی فلسفی در نطقی رادیویی اعلام کرد که باید مراکز بهائی تخریب شوند، او با راهنمایی شوقی ملاقات‌هایی را با شاه، وزراء و افراد مهم دیگری انجام داد. در نتیجۀ اقدامات او و ارتباط مرکز جهائی با سازمان ملل شرایط عوض شد و ارتش دستور گرفت که از بهائیان محافظت کند. به همین خاطر شوقی به او لقب “ناصر الدین” داد[29]. علاوه بر این، خرید خانه‌‌های اطراف حظیرة القدس تهران، دیوارکشی زمین‌‌های مشرق الذکار تهران در لویزان، کمک به ساخت محفل ملی پاکستان، ایوان مقام اعلی در کوه کرمل-حیفا، استخدام بهائیان در کارخانه‌‌های خودش[1] و دعوت از 2 تا 3 هزار نفر و تامین هزینه آن‌ها جهت شرکت در جشن صدمین سالگرد تولد بهاءالله در لندن از جمله خدماتی بوده است که به امر کرده است[30].

1-3-2 عصر حاضر

  در عصر حاضر بهائیان ایران در زمینه‌‌های مختلفی مانند واردات و خرده فروشی عینک، بازار طلا، ارز و سرمایه، شرکت‌‌های خرده فروشی زنجیره‌ای، توزیع عمدۀ لوازم یدکی تمرکز کرده و توانسته‌اند علاوه بر سود بردن از فعالیت‌های اقتصادی خود و کمک به جامعۀ امر ایران، به توسعۀ آیین بهایی در این کشور نیز بپردازند. البته بدلیل نبود آمار دقیق و مستند نمی‌توان به جزئیات این فعالیت‌ها اشاره‌ای داشت. بهائیان متمول خارج از کشور نیز این امر مستثنی نبوده و همواره سعی کرده‌اند در راه توسعۀ امر بهائی از طریق موسسات ملهم از آیین بهایی فعالیت داشته باشند.

حسین اجتماعی

  حسین اجتماعی به عنوان یکی از متمولان بهایی در خدمت تامین منابع مالی تشکیلات بهائی در سال 1973 برای ادامۀ تحصیل در رشته کامپیوتر به آمریکا رفت. از آنجا که اتمام تحصیلات او در مقطع کارشناسی ارشد کامپیوتر مقارن با پیروزی انقلاب اسلامی شد، او تصمیم به ماندن در آمریکا گرفت. او سپس با خرید یک پمپ بنزین  در منطقۀ اسپن هیل[1] در ایالت مریلند وارد  تجارت در حوزۀ نفت و مواد نفتی شد و در سال 2001 شرکت PMG[2] را در حوزۀ ارائۀ خدمات به پمپ بنزین‌ها توزیع نفت و مشتقات آن تاسیس کرد. این شرکت بزرگترین  شرکت در حوزۀ تجارت نفت ومشتقات آن در ساحل شرقی آمریکا است که بیش از 400 نفر پرسنل دارد و سود سالانۀ آن بیش از دو میلیون دلار است.[31]

   او با حمایت همسر و دختر خود بنیاد “عبدالحسین و گیتی اجتماعی”[1] را تاسیس کرد. هدف این موسسه کمک به موسسات برای ترویج بیشتر هنر، آموزش و حقوق بشر است. در طول این سال‌ها این موسسه تلاش‌‌های زیادی برای جمع آوری پول انجام داده است بطوریکه توانسته است به مقدار 400 هزار دلار در امور خیریه شرکت کند. نمونۀ دیگری از حضور مستقیم او در اجتماع تاسیس و حمایت از مزرعۀ کلینتون[1] است. در سپتامبر 2011 او 25 هکتار از زمین‌‌های شخصی خود در منطقۀ NCA[2]را برای  مراقبت از کودکان در معرض خطر اهدا کرد.  با همکاری مرکز ملی کودک و خانواده[3] این امکانات محلی موقت برای مراقبت از 40 کودک را فراهم آورده است[32].

سهیل عابدیان

او در سال 1349ش در ایران متولد شد تحصیلات ابتدایی را در ایران گذراند و سپس به همراه خانواده به اتریش مهاجرت کرد و موفق به اخذ فوق لیسانس معماری از دانشگاه اتریش شد. او در سال 1981 به استرالیا مهاجرت کرد و در سال 1983 او شرکت ساختمان سازی سان لند[1] را در شهر بریسبین[2] ایالت کوئینزلند[3] تاسیس کرد. ساخت 30000 خانه، یک هتل 6 ستاره و برج 322 متری Q1 و دانشکدۀ معماری دانشگاه بوند[4] برخی از فعالیت‌‌های او بشمار می‌رود[33]. در حال حاضر ارزش دارایی‌‌های او بالغ بر 20 میلیون دلار است[34]. او مدتی را در محفل ملی استرالیا مشغول بکار بود و هم اکنون ریاست محفل محلی ساحل طلایی[5] را بر عهده دارد. او در سال 2002 بنیاد سان لند[6] را تاسیس کرد. هدف از تاسیس این بنیاد فعالیت‌‌های بشر دوستانه در زمینۀ مطالعه و تحقیقات در زمینۀ سلامت در کنار برنامه‌‌های تبلیغی امر بهایی می‌باشد. این بنیاد چهار مدرسه بین المللی در مناطق فقیر نشین زامبیا، مغولستان، تانزانیا و پاپوآ گینۀ نو دارد[35]. از جمله فعالیت‌‌های دیگر او سخنرانی در تداکس[7] باعنوان “شکوفایی انسانی” است. او در این سخنرانی به بیان پایه‌‌های طرح توسعۀ اقتصادی اجتماعی می‌پردازد[36]. او در سخنرانی دیگری با عنوان “آیا روحانیت راه حل مشکلات اقتصادی امروز است؟”، به این نکته اشاره می‌کند شکاف طبقاتی باعث از بین رفتن انسجام جامعه شده است. سپس به عدم وجود یک سیستم اقتصادی در آیین بهایی اشاره می‌کند و می‌افزاید که براساس بیان شوقی، بیت العدل در آینده بر اساس متون دیانت بهائی و اقتصاددانان یک سیستم اقتصاد جهانی را پیشنهاد خواهد داد که نظم نوین جهانی بر اساس آن پایه ریزی خواهد شد. فعالیت بهائیان در موسسات و توانمندسازی کودکان، نوجوانان و جوانان منجر به کاشته شدن دانۀ نظم نوین بهائی خواهد شد. [37]

2- موسسات ملهم از آیین بهائی

   یکی از ارکان برنامۀ توسعۀ اقتصادی اجتماعی که بهائیان آن را اجرا می‌کنند راه اندازی موسسات امری هستند. موسسات موجود در جامعه از این دیدگاه به سه گروه تقسیم بندی می‌شوند. موسسات بهائی که در آن کلمۀ بهائی وجود دارد و جزئی از نهاد‌‌های اداری امر می‌باشند. دستۀ دوم موسسات ملهم از آیین بهائی هستند. بدین معنا که توسط افراد خصوصی پایه گذاری می‌شوند و نام بهائی در آن‌ها وجود ندارد. دستۀ سوم موسساتی هستند که توسط افراد غیر بهائی ولی به کارگردانی آن‌ها فعالیت می‌کنند. شکل گیری و فعالیت موسسات در دسته‌‌های دوم و سوم در قالب سازمان‌‌های مردم نهاد (سمن) می‌باشد

   فعالیت‌‌های موسسات ملهم از آیین بهائی در قالب‌‌های آموزش، زنان، محیط زیست، بهداشت عمومی، کشاورزی و رسانه شکل می‌گیرد. این موسسات ممکن است یک یا چند برنامه را بطور همزمان انجام بدهند و یا در فعالیت‌هایی که موسسات همسو، دستۀ سوم ، دارند شرکت کنند و به آن‌ها مشاوره دهند. نکتۀ حائز اهمیت آن است که آموزش، نقطۀ تمرکز تمامی این موسسات است. مبنای این آموزش تعالیم بهائی در تمام رده‌‌های سنی است.

   از آنجا که موسسات ملهم از آیین بهائی بصورت سازمان‌‌های مردم نهاد اداره می‌شود می‌توانند از بودجه‌‌های عمومی که دولت‌ها برای این سازمان‌ها در نظر‌‌‌ می‌گیرند استفاده کنند و یا درصورتی که افراد حقیقی یا شرکت‌ها به این سازمان‌ها کمک‌‌های مالی کنند‌‌‌ می‌توانند از معافیت‌‌های مالیاتی برخوردار شوند. برای نمونه‌‌‌ می‌توان به بنیاد بدیع[1] اشاره کرد. این بنیاد در سال 1989 توسط روحیه ماکسول همسر شوقی در منطقۀ خود مختار چین به نام ماکائو افتتاح شد و در سال 1990 خود را بعنوان یک سازمان مردم نهاد ثبت کرد. این نهاد  در سال 2011 با فدراسیون خیریه چین صندوق مشترکی را برای حمایت از سازمان‌ها و برنامه‌‌های توسعۀ روستایی و ایجاد ظرفیت اخلاقی در نوجوانان ثبت کردند. بر اساس گزارش سالانۀ این موسسه در سال 2017، این موسسه از 283 فرد حقیقی و یک کمپانی کمک‌‌های مالی دریافت کرده است.  مجموع  کمک‌‌های اهدایی در سال 2017 بیش از یک میلیون دلار می‌باشد. برای جزئیات بیشتر جدول 2 را مشاهده کنید.

در اقدامی دیگر برخی موسسات ممکن است به تاسیس مدارس وابسته به خود اقدام کنند. این نهادها را می‌توان از نگاهی به منابع درآمدی ثابت برای موسسه یا بنیاد مزبور در نظر گرفت. برای مثال بنیاد بدیع در بدو تاسیس خود مدرسه‌ای را با نام مدرسۀ ملل[1] بنا نهاد. این مدرسه ابتدا فعالیت خود را در دورۀ مهد کودک و پیش دبستانی آغاز کرد و سپس در طول سال‌‌های بعدی فعالیت‌‌های خود تا سطح دبیرستان توسعه داد. جدول 3 درآمد و هزینه‌های بنیاد بدیع را در سال‌‌های منتهی به 2015، 2016 و 2017 نشان می‌دهد

علاوه بر این، موسسات ملهم از آیین بهائی از امکانات و کمک‌‌های عمومی مردم ساکنین منطقه نیز برای راه اندازی و توسعۀ  برنامه‌‌های توسعه‌ای خود استفاده می‌کنند. مثلاً هنگامی که موسسۀ عهدیه[1] واقع در آفریقای مرکزی تصمیم گرفت برای  کودکان کلاس درسی برگزار کند از مادران جامعه بعنوان معلمان کودکان استفاده کرد. این مادران دارای سواد محدودی بودند و در دوره‌‌های کوتاه مدتی شرکت می‌کردند تا توانایی‌‌های لازم را بدست آورند. بعنوان نمونه‌ای دیگر هنگامی که تصمیم گرفته شد تا یک ناهار خوری به کلاس درس اضافه شود این افراد جامعه بودند که در ساختن این فضا کمک کردند

   موسسات ملهم از آیین بهایی با اجرای برنامه‌هایی نظیر بانکداری علاوه بر کمک به افراد جامعه به تامین منابع مالی تشکیلات بهائی و درآمدزایی برای انجام پروژه‌‌های خدمتی نیز کمک می‌کند. موسسۀ [1]ECTA در نپال  تقریباً دو دهه است که بر روی این برنامه فعالیت می‌کند. در این برنامه به گروه‌‌های 10 تا 30 نفره آموزش‌‌های بانکداری داده می‌شد. آن‌ها شروع به پس انداز مقدار کمی پول می‌کردند و سپس وام با سود منطقی به اعضاء داده می‌شود. این بانک‌ها تماما توسط افراد اداره می‌شد. بخشی از سود حاصل از وام‌ها متناسب با سهم افراد بین آن‌ها تقسیم می‌شد و بخشی دیگر بعنوان منابع مالی تشکیلات بهائی برای توسعۀ اقتصادی اجتماعی  استفاده می‌شود.[42] این پروژه در کشور‌‌های دیگری نظیر هندوراس نیز اجرا شد.

برخی از موسسات ملهم از آیین بهائی ممکن است به جمع آوری پول برای سایر موسسات ملهم از آیین بهائی بپردازند. برای نمونه می‌توان به بنیاد وحدت[1] اشاره کرد که در لوگزامبورگ واقع شده است. این موسسه برای موسسات ملهم از آیین بهائی در آفریقا، جنوب آسیا و آمریکای لاتین که دارای برنامۀ آموزشی هستند پول جمع می‌کند. این موسسه توانسته است بین سال‌‌های 2011 تا 2015 برای پروژه‌‌های مورد حمایت خود یعنی ” آمادگی برای اقدام اجتماعی[2]” و مدارس محلی[3] سه میلیون یورو پول جمع آوری کند

 3- پروژه‌‌های سازمان ملل (منابع مالی تشکیلات بهائی همراه پروژه‌ها)

    جامعۀ بهائی از سال 1925 ذیل تلاش‌‌های شوقی همکاری خود را با جامعۀ ملل متحد[1] آغاز کرد. بعد از شکل گیری سازمان ملل نیز جامعۀ بهائی از طریق موسسۀ جامعۀ جهانی بهائی[2] بعنوان مشاور، همیشه در کمیسیون‌‌های مختلف سازمان ملل حضور داشته است. این نهاد به موسسات ملهم از آیین بهائی کمک می‌کند تا بتوانند در انجام پروژه‌‌های سازمان ملل در کشور‌‌های مختلف حضور داشته باشند. بعنوان مثال طرح باغداری جامعه از طرف نهاد توسعۀ سازمان ملل[3] در غالب پروژه‌‌های با منابع مالی کوچک در کشور مغولستان اجرا شد. هدف این برنامه وارد کردن سبزیجات در رژیم غذایی افراد بود. در انجام طرح فوق موسسۀ MDC[4] اقدام به برگزاری برنامه‌ها و سمینار‌‌های آموزشی لازم، شامل آماده سازی زمین، روش‌‌های کاشت و برداشت، فنون تهیۀ ترشی و پخت و تشویق خانوار‌ها برای مشارکت در این طرح کرد.

نتیجه گیری

جامعۀ بهائی در پوشش برنامه‌‌های توسعۀ اقتصادی-اجتماعی به تبلیغ بهائیت می‌پردازد تا بتواند به ازدیاد جمعیت بهائیان در دنیا بپردازد. اگرچه نهاد مدیریتی جامعۀ امر یعنی بیت العدل همواره از این برنامه‌ها حمایت می‌کند اما پیش‌تر از آن، افراد جوامع مختلف را به ترغیب مشارکت در پروژه‌ها از راه‌هایی نظیر تبرعات، حقوق الله، کمک‌‌های مالی مستقیم و یا کمک‌‌های غیر مستقیم می‌کند. در این میان موسسات ملهم از آیین بهایی علاوه بر مدیریت این فعالیت‌ها بتدریج در قالب خدمات مشاوره‌ای و آموزشی به درآمدزائی می‌رسند. علاوه بر این جامعۀ بهائی ضمن استفاده از فرصتی که پروژه‌‌های بین المللی سازمان ملل و نهاد‌‌های آن برای حضور در کشور‌‌های مختلف فراهم می‌کند، از منابع مالی تخصیص یافته این پروژه‌ها جهت تامین منابع مالی تشکیلات بهائی و اجرای طرح و تبلیغ آیین بهائی استفاده می‌کنند.

نویسنده: حسین دادگستر

مراجع

• [1] Momen M. ,1988, Bahai Focus on Development, UK, Publishing Trust
• [2] Fritz J. M., SOCIOECONOMIC DEVELOPMENTAL SOCIAL WORK, Retrieved from www.eolss.net
• [3] Arbab F. (2005-09-20), Promoting a Discourse on Science, Religion and Development, Retrieved from https://www.ruhi.org/resources/idrc/ev-88053-201-1-DO_TOPIC.html
• این مقاله فصل آخر کتاب The Lab, The Market and The Temple نوشتۀ شارون‌هارپر  است.
• [4] Arbab F., 2017/10, Rural University: Learning about Education and Development Retrieved from www.ebbf.org
•  [5] Office of Social and Economic Development, 2008, For the Betterment of the World: The Worldwide Baha’i Community’s Approach to Social and Economic Development, BIC
• [6] Office of Social and Economic Development, 2017, For the Betterment of the World: The Worldwide Baha’i Community’s Approach to Social and Economic Development, BIC
• [7] Social and Economic Development: The Baha’i Contribution, A paper prepared for the United Nations Department of Public Information Annual Conference of Non-Governmental Organizations, 5 Sep 1984, retrieved from https://www.bic.org/statements/social-and-economic-development-bahai-contribution
• [8]  ترجمۀ پیام بیت العدل خطاب به مشاورین قاره‌ای، 31 دسامبر 1995 برگرفته از سایت www.bahailib.com
•  [9]  جواهری فریدون، حقوق الله، ترجمه : حوریوش معانی، برگرفته از www.bahailib.com/index3.php?code=861
• [10] پیام بیت العدل خطاب به کنفرانس مشاورین قاره‌ای، مورخ 29 دسامبر 1995، نسخۀ فارسی برگرفته از www.bahailib.com
• [11]  جواهری فریدون، حقوق الله، ترجمه : حوریوش معانی، برگرفته از www.bahailib.com/index3.php?code=861
•  [12] Huququllah, In Wikipedia. (2019-03-5) Retrieved from https://en.wikipedia.org/wiki/Huq%C3%BAqu%27ll%C3%A1h
• [13] پیام بیت العدل خطاب به بهائیان جهان، رضوان 2021 میلادی(178 بدیع)، برگرفته از کانال تلگرامی سایت بهائیان ایران
• [14] بیانیۀ اقدام اجتماعی، نوشتاری از دفتر توسعۀ اجتماعی و اقتصادی در مرکز جهانی بهایی، 26 نوامبر 2012، برگرفته از سایت https://bahai-library.com/osed_social_action.
• [15] پیام بیت العدل،  برگرفته از سایت  www.bahaifond.org
• [16] بیانات شوقی، برگرفته از سایت  www.bahaifond.org
• [17] پیام بیت العدل،  برگرفته از سایت  www.bahaifond.org
• [18] فریبرز صهبا، برگرفته از صفحۀ اندیشۀ بهایی در فیسبوک
• [19] اقدام اجتماعی، نوشتاری از دفتر توسعۀ اجتماعی-اقتصادی در مرکز جهانی،26/11/2012، برگرفته از وب سایت https://www.payamha-iran.org/
• [20] در گذشت هژبر یزدانی از نگاه بی بی سی و رسالت، 19435، 30/01/1389 بر گرفته از سایت  https://www.poolnews.ir
•  [21] تراکم سرمایه در دست هژبر بهائی، ترکم سرمایه در دست بهائیان-32 ،17714، 6/10/1385 برگرفته از سایتhttps://basirat.ir
• [22] شهبازی علی، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی، مرکز مطالعات سیاسی،1368
• [23] Bostok F. Geoffrey J., 2013, Planning and Power in Iran: Ebtehaj and Economic Development Under Shah, USA, Routledge, P.182
• [24] هژبر یزدانی سرمایه‌دار ایرانی که در گذشت،10/04/2010، برگرفته از سایت فارسی https://www.bbc.com/Persian
• [25] سلطان و شبان،20125، 3/5/1394، برگرفته از سایت http://www.tejaratefarda.com
• [26] اقدام انقلابی مردم مسلمان علیه بهائیان، هژبر یزدانی و بانک صادرات در سال 1357 ، فروردین 1398، برگرفته از وبسایت
• http://historydocuments.ir/print.php?id=2373
• [27] بازخوانی پروندۀ هژبر یزدانی، برگرفته از سایت http://ir-psri.com
• [28] کامور بخشایش، جواد، حبیب ثابت پاسال، فصلنامۀ مطالعات تاریخی، شماره ی24، سال1388 برگرفته از سایت http://ensani.ir
• [29] Geula A., 2008, Iranian Baha’i from Jewish Background: A Portrait of an Emerging Baha’i Community, CA, Independent Publisher 
• [30] همان [28]
• [31] One Service Station led to an East Coast empire for PMG, (2019-02-19), retrieved from www.bizJournal.com
• [32] Mr. Hosein Ejtemai: Community Builder, (2019-4-2), Retrieved from https://www.nccf-cares.org
• [33] https://www.sunlandgroup.com.au/shareholders/investor-relations/soheil-abedian/
• [34] Business Leaders,https://www.marketscreener.com/business-leaders/Soheil-Abedian-05W2ZP-E/biography/
• [35] Is Spirituality a Solution to the Economic Problems of Today? A Talk by Dr. Soheil Abedian Retrieved from www.youtube.com
• [36] TEDx, Human flourishing through reciprocity by Soheil Abedian retrieved from www.youtube.com
• [37] همان [35]
• [38] For the betterment of the World: The Worldwide Bahá’í Community’s Approach to Social and Economic Development,2017, retrieved from https://bahai-library.com
• [39],[40] Badi Foundation Annual Report, 2017,2016 and 2015 retrieved from https://www.badi-foundation.org
• [41] همان [38]
• [42] همان [38]
• [43] همان [40]
• [44] Unity Foundation Annual Report,2015, retrieved from https://bahai-library.com
• [45] For the betterment of the World: The Worldwide Bahá’í Community’s Approach to Social and Economic Development,2003, retrieved from https://bahai-library.com