9 نکته در معنای ولی در عبارت “من کنت مولاه فهذا علی مولاه” از خطبه غدیر

اگر در کلام یک فرد، ابهام برای ما وجود داشته باشد بهترین راهکار برای رفع این ابهام:
در قدم اول بررسی قبل و بعد و به عبارتی بررسی کل کلام است،
در قدم بعدی: رفع ابهام با استفاده از سایر بیانات آن گوینده است که ما را با عقیده و دیدگاه گوینده آشنا می سازد.
یکی از ایراداتیکه مخالفین امامت الهی امیرالمومنین علیه السلام به آن متمسک میشوند اینستکه که در عبارت معروف ” من کنت مولاه فهذا علی مولاه” و آیه ی “انما ولیکم الله و رسوله و الذین آمنوا الذین یقیمون الصلوه و یوتون الزکوه و هم راکعون” کلمه ی (مولا) و (ولی) را (دوست) ترجمه میکنند. هرچند با فرض این معنا هم دشمنی آشکار افرادیکه: به منزل امیرالمومنین حمله کردند و بدون اذن او وارد خانه اش شدند و به همسرش که دختر خاتم الانبیا بود جسارت کردند و در نتیجه مخالفت با دستور خدا توسط این دشمنان آشکار میشود؛
اما ببینیم آیا در سایر بخشهای خطبه ی غدیر نشانه ای(نشانه ها یی) وجود دارد که معنای (مولا) را بهتر برای ما روشن سازد؟
1- پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم در قسمتی از خطبه ی خویش فرمودند:
معاشر الناس! من اولی بکم من انفسکم؟
ای مردم! چه کسی از خود شما نسبت به خودتان سزاوارتر است؟
مردم اینگونه پاسخ دادند: “الله و رسوله” یعنی: از دید مردم خدا و رسولش حق ولایت و سرپرستی بر همه ی مردم دارند.
بلافاصله بعد از این اقرار توسط مردم، پیامبر صلی الله علیه و آله همان جمله معروف را تکرار نمودند و فرمودند:
الا! من کنت مولاه فهذا علی مولاه
آگاه باشید! هرکس من مولای او هستم، این علی مولای اوست.
با توجه به عبارت قبلی خطبه و اقرار مردم به اینکه خدا و رسولش حق ولایت (به معنای اولی به تصرف بودن و سرپرستی) دارند، مشخص میشود که معنای مولا در کلام پیامبر صلی الله علیه و آله سرپرست میباشد نه (دوست)

2- شاهد دیگر بر اینکه منظور پیامبر از کلمه ی مولا ، سرپرست بوده:
اینستکه پیامبر، در جای دیگر خطبه، امیرالمومنین علیه السلام و جانشینان ایشان را به عنوان امام بر امت معرفی میکند:
معاشر الناس! انما اکمل الله عزوجل دینکم بامامته.
ای مردم! همانا خداوند دینتان را با (امامت) او (امیرالمومنین علیه السلام) کامل گردانید.
مشخص است کسی که امام مردم معرفی شده، مردم موظفند از او تبعیت کنند و این حقیقت مشخص میکند که واژه ی مولا در کلام خاتم الانبیاء صلی الله علیه و اله به معنای سرپرست میباشد، نه صرفا دوست.

3- شاهد دیگر اینستکه پیامبر در جای دیگری از خطبه، امیرالمنین را وصی خودشان معرفی میکنند:
نبیکم خیر نبی، و وصیکم خیر وصی (و بنوه خیر اوصیاء)
پیامبر شما بهترین پیامبر و وصی او بر شما بهترین وصی (جانشین) و فرزندانش بهترین اوصیاء (جانشینان) هستند.
کسی که به بیان پیامبر و خدا، وصی و عهده دار جایگاه اوست، تمام حقوقیکه پیامبر بر گردن مردم داشته را نیز داراست که یکی از این حقوق حق تصرف= ولایت= سرپرستی بر مردم است.

4- عبارت دیگری که در خطبه ی غدیر در وصف امیرالمومنین علیه السلام مشاهده میشود خلیفه = جانشین است:
و خلیفتی فی امتی علی من آمن بی
و بر کسانیکه از امت من به من ایمان آوردند، خلیفه ی من است.
بدیهی است تمام وظایفی که امت در قبال پیامبر داشته اند در برابر خلیفه ی پیامبر نیز بر عهده دارند.
ایمان آوردن و پذیرفتن حق ولایت پیامبر باید در برابر خلیفه ی پیامبر نیز حفظ شود که این معنا با حق ولایت و سرپرستی مترادف است.

5- در جای دیگر خطبه، پیامبر صلی الله علیه و آله، حضرت علی بن ابیطالب علیه السلام را با وصف امیرالمومنین معرفی کرده اند که این وصف به روشنی جایگاه امارت و امیر بودن جانشین پیامبر را بر امت نشان میدهد، که این مورد هم جنبه ی سرپرستی را در کلمه ی مولا نشان میدهد:
انه خلیفه رسول الله و امیرالمومنین و الامام الهادی من الله
همانا او خلیفه ی رسول خدا و امیر مومنان و امام هدایتگر از جانب خداست.
در عبارت اخیر، پیامبر صلی الله علیه و آله به بیان خویش مشخص نمودند که تمام شوون امیرالمومنین از نظر امامت و خلافت از جانب خدا به ایشان اعطا شده؛ یعنی امامت امیرالمومنین مقامی است الهی.

6- دستور پیامبر به تبعیت و فرمانبرداری امت از امیرالمومنین با معنای ولایت = سرپرستی ایشان سازگار است نه صرفا دوستی.
فعلم الامر و النهی لدیه، فاسمعوا لامره تسلموا و اطیعوه تهتدوا و انتهوا لنهیه ترشدوا:
پس علم به امر و نهی الهی نزد اوست، پس امر او را گوش کنید تا ایمانتان سالم بماند و از او اطاعت کنید تا هدایت یابید و از آنچه شما را نهی میکند بپرهیزید تا رشد یابید.

7- دستور پیامبر به امت برای بیعت با امیرالمومنین:
مسلم است دوستی صرف با شخصی نیاز به بیعت نمودن ندارد؛
و انا آخذکم بالبیعه له عن الله عزوجل
و من از جانب خدای عزوجل برای او از شما بیعت میگیرم.
نکته ای که باید توجه کنیم اینستکه اگر منظور از مولا در عبارت (من کنت مولاه فهذا علی مولاه) دوست باشد، منظور پیامبر این میتواند باشد که علی دوست شماست و نگفته که امت هم باید دوست علی باشند. اما وقتی امت موظف به بیعت شده اند یعنی باید امری را در برابر امیرالمومنین بپذیرند و پایبند به ضوابطی باشند که این امر با توجه به تاکیدات دیگر پیامبر مبنی بر امامت و خلافت و حق امر نهی نمودن امت توسط امیرالمومنین با شان ولایت= سرپرستی سازگاری دارد.

8- در خلال بیعت نمودن امت با امیرالمومنین، بر طبق دستور پیامبر، امت موظف شدند به ایشان به عنوان امیرالمومنین سلام کنند و سپس حمد الهی را بر این هدایت الهی به جا آورند.
نکته مطلب اینستکه بیعت امت زمانی مورد قبول واقع شده که همه ی افراد اقرار به امیرالمومنین بودن علی بن ابیطالب کنند و این یعنی اقرار به حق امارت و سرپرستی ایشان.

9- نکته ی دیگر در مساله ی بیعت امت در غدیر خم اینستکه طبق شواهد تاریخی، پیامبر اکرم سه روز امت را نگه داشتند تا تک تک افراد بیعت کنند.
مسلم است اگر فقط مساله ی دوستی مد نظر بود:
اولا اقرار زبانی و بیعت لازم نبود
ثانیا لازم نبود سه روز امت در آن بیابان بمانند و تک تک بیعت کنند. یعنی هیچ عاقلی نمیپذیرد که خدا سه روز امت را در بیابان نگهدارد تا فقط بگویند ما قبول کردیم علی علیه السلام دوست ما باشد!