توضیحات پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم در مورد آیات قرآن تا چه اندازه اهمیت دارد؟ بیان خداوند در قرآن در این مورد چیست؟

جایگاه و مقامات پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم:

3- تبیین (توضیح، روشن نمودن) آیات الهی

شأن و جایگاه دیگری که در قرآن برای پیامبر مطرح گردیده است، تبیین نمودن (توضیح، روشن کردن) مفاهیم آیات الهی است. در آیه ی زیر به این شأن شاره شده است:

• ·       … وَ أَنْزَلْنا إِلَيْكَ الذِّكْرَ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ ما نُزِّلَ إِلَيْهِمْ وَ لَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ * نحل 44
• و ما ذکر (آیات قرآن) را بر تو نازل نمودیم، تا تو برای مردم آنچه را نازل شده تبیین (توضیح و آشکار) نمایی، و باشد که تفکر نمایند.

 البته این شأن را میتوان در راستای تعلیم آیات دانست ولی از آنجا که در خود قرآن این مطلب جداگانه مطرح شده میتوان نکاتی را مجددا مد نظر قرار داد.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به واسطه ی داشتن علوم آیات، مفهوم آیات الهی را آنچنان برای مردم بیان می نمایند که مراد خدای متعال از آیات روشن شده و به عبارتی مردم به فهم آیات برسند.

  به عبارت دیگر، فهم قرآن با دانستن معنای لغات قرآن (و ترجمه آیات) تفاوت دارد. ای بسا افراد تمام لغات یک متن را بشناسند ولی بدلیل درجه ی فهم و علم پایین، مقصود و مراد اصلی گوینده کلام را متوجه نشوند. مانند کتب مختلفی که در دانشهای بشری مثل فیزیک و شیمی و پزشکی و… نوشته میشوند و همه ی افرادی که زبانشان با زبان کتاب یکیست لزوما تمام موارد آن کتاب را نمیفهمند.

 البته این بدان معنا نیست که مردم پس از شنیدن آیات هیچ چیزی را از آیات نفهمند، بلکه آیاتی نظیر آیات تذکری (تذکر به آفرینش مخلوقات و آثار قدرت خالق و…)، آیات اخلاقی، محکمات آیات (که اعتقادات و دستورات واضح و روشن دین را مطرح مینمایند) را تمام مردم حتی مردم عادی و عامی هم میفهمند. نظیر همان آیاتی که پیامبر در ابتدای دعوت خویش بر مخاطبان تلاوت مینمودند.  

به بیان ساده  تر: تبیین آیات مراتبی دارد:

1. در برخی موارد توضیح برخی لغات آیه مقدمه ی تبیین بوده است. اما تبیین قرآن در همینجا به پایان نمیرسد.
2. در مرتبه بعد، تبیین آیات همان توضیح و واضح نمودن منظور و مراد خدای متعال در آیه است آنگونه که مردم به فهم ظاهر آیات برسند.
3. در مرتبه ی بعد، نتیجه ی تعلیم آیات توسط پیامبر، دستیابی به علوم و باطن آیات است.

اینکه کلام پیامبر ، مثلا در توضیح جزییات احکام از قرآن، مورد قبول تمام مذاهب اسلامی است، یعنی اینکه همگان باور دارند پیامبر، به عنوان مخاطب اول کلام الهی، علم به تمام حقایق ظاهری و باطنی آیات را دارد و  مؤمنین برای رسیدن به درجات بالاتر از فهم آیات لازم است تحت تعلیم ایشان قرار بگیرند و “شخص پیامبر” باید برای آنان حقایق آیات قرآن را تبیین نماید.

خلاصه کلام اینکه:

معلم و مُبَیِّن قرآن یعنی کسی که تمام مراد و مفهوم آیات را همانگونه که مد نظر خداست و علوم و حقایق باطن آیات را میداند و همگان برای دستیابی به این درجات بالاتر از فهم آیات محتاج تعلیم و بیانات پیامبر هستند.

بدیهی است معنا، مفهوم، تأويل و تفسیر آیات قرآن، همان است که رسول الله صلی الله علیه و آله فرموده اند و اگر در آیه ای سایرین برداشتی غیر از تعالیم پیامبر داشته باشند ملاک اصلی و فصل الخطاب بیان پیامبر است نه برداشتهای شخصی.

در مورد توضیحات و تبیین آیات الهی نیز تنها افرادی که این علم را از پیامبر به ارث برده اند، امامان الهی از وجود مقدس امیرالمؤمنین تا امام زمان علیه السلام هستند و دستیابی به این مفاهیم در گرو مراجعه و بهره مندی از بیانات این بزرگواران است.

در مورد نکته ی اخیر، بعدها بیشتر خواهیم گفت…