عید مباهله

يكي از اعیاد مهمّ تاریخ اسلام عيد بزرگ مباهله است. در اين عيد بزرگ، خدای متعال مهم ترین آيه‏اى كه در مورد فضیلت اهل‏بيت است را نازل فرمود که به آيه مباهله معروف است.

جریان مباهله نقطه عطفی در تاریخ اسلام محسوب می شود، چرا که در آن روز بار دیگر نور اسلام در آفاق هستی درخشیدن گرفت و عالمیان در سال دهم هجرت، حقانیت نبوت پیامبر خاتم و منزلت اهل بیت آن حضرت را برای چندمین بار به نظاره نشستند و روز مباهله، به عنوان یکی دیگر از روزهای جشن و پیروزی و روز دعا و شکرگزاری در تاریخ اسلام ثبت شد.

نزول آیه مبارکه مباهله، واضح ترین دلیل بر فضیلت و عالی ترین مدرک برای حقانیت امامت و خلافت علی علیه السلام بعد از رحلت پیامبر اکرم می باشد . در این آیه وجود امیر مؤمنان به منزله جان پیامبر شناخته شده است و این حقیقت غیرقابل انکار اثبات می کند که دومین شخص عالم اسلام، امام علی است که شایستگی جانشینی حضرت خاتم انبیاء بعد از رحلتش منحصر در شخصیت وی می باشد .

مباهله چگونه شکل گرفت

جريان مباهله اين گونه بود كه در سال دهم هجرى، پيامبر اکرم به امر خداوند، مردم نجران را به اسلام دعوت كردند و آنان را مخيَّر نمودند كه یا مسلمان شوند، يا ماليات بدهند.

کشیشان و بزرگان مسیحی نجران با یکدیگر مشورت كردند و هشتاد و هشت نفر از نخبگان خود را براى تحقیق به مدينه فرستادند. آنان می گفتند: عيسى پسر خداست؛ چون پدر ندارد.

خداوند وحی فرستاد كه حضرت آدم نه پدر داشت و نه مادر؛ (پس چرا او را فرزند خدا نمى‏دانيد؟!) بحث های زيادي بين آن ها واقع شد و نجرانيان در همه این مباحث شكست خوردند. در آخر پیشنهاد دادند كه بياييد مباهله كنيم. یعنی ما به شما و شما به ما نفرین کنید تا هرکس باطل است، به عذاب الهی گرفتار و رسوا شود!

نجران یکی از شهرهای منطقه حجاز است که در مرز یمن قرار دارد . در صدر اسلام، اهالی آنجا طبق آئین مسیحیت می زیستند، تا اینکه در سال دهم هجرت، پیامبر اسلام توسط خالد بن ولید اهالی آن منطقه را به اسلام دعوت فرمود و گروه بسیاری مسلمان شدند، ولی عده ای نیز در کیش نصرانیت باقی ماندند .

به دنبال این حادثه، حضرت رسول اکرم نامه ای به بزرگان نصارای نجران نوشت. در این نامه آمده بود: «به نام خداوند یگانه؛ خدای ابراهیم و اسحاق و یعقوب. از محمد پیامبر و فرستاده خداوند متعال به بزرگ ترین روحانی مسیحیان نجران . من شما را از پرستش بندگان به پرستش خداوند یکتا دعوت می کنم. اگر می خواهید مسلمان شوید و اگر اسلام را نمی پذیرید باید جزیه بدهید و گرنه به شما اعلان جنگ می دهم.

آنان بعد از رسیدن نامه پیامبر به هراس افتادند و بعد از مشورت با هیئتی مرکب از چهارده نفر و به سرپرستی سه کشیش به مدینه آمدند .

هیئت روحانیون اعزامی از نجران، وارد مدینه شدند و مستقیما در مسجد، به حضور پیامبر رسیدند . آنها وقتی احساس کردند که زمان عبادت شان فرا رسیده است، ناقوس را برای اعلام نماز به صدا درآوردند . یاران پیامبر با مشاهده این وضع ناراحت شده و گفتند: یا رسول الله! در مسجد شما صدای ناقوس؟! فرمود: بگذارید عبادت شان تمام شود، آنگاه آنها را به اینجا دعوت کنید!، آنان بعد از ادای مراسم عبادت، به محضر پیامبر آمدند و به رسول خدا گفتند: شما چه ادعائی دارید؟ فرمود: «من مردم را به آئین توحید دعوت می کنم و از آنان می خواهم که: شهادت بدهند خدائی جز خدای یگانه نیست.

مباهله در کجا اتفاق افتاد

بنابر نقلی از مورخین، و سیره نویسان مباهله، در ماه ذی الحجّه و محل آن در روزگار پیامبر اسلام در بیرون شهر مدینه بوده که اکنون داخل شهر قرار گرفته و در آن محل، مسجدی به نام «مسجد الإجابة» ساخته شده ‌است. فاصله این مسجد تا «مسجد النبیّ» تقریباً دو کیلومتر است.

در قول دیگری چنین است که: واقعه مباهله در مدینه رخ داده است؛ اما مکان دقیق آن مشخص نیست. در نزدیکی بقیع، مسجدی به نام مسجد مباهله و مسجدالاجابه شناخته می‌شود. که زائران آن را به‌عنوان مکان مباهله زیارت می‌کنند؛ اما می‌گویند در منابع تاریخی، از مسجدی به این نام یاد نشده است. محمد صادق نجمی (درگذشت ۱۳۹۰ش) نویسنده شیعه، معتقد است، این مسجد ارتباطی با مباهله ندارد و این اشتباه را ناشی از تشابه مفهوم اجابه و مباهله و نیز سخن ابن مشهدی می‌داند که به نماز خواندن در مسجد مباهله سفارش کرده است. ابن مشهدی (درگذشت ۶۱۰ ه.ق) در کتاب المزار، از مسجد مباهله یاد کرده و به خواندن نماز در آن سفارش نموده است. به گفته محمد صادق نجمی، علت اینکه در مکان مباهله مسجدی بنا نشده این است که پیامبر در این مکان نماز نخوانده است و مسلمانان در مکان‌هایی که نماز خواندن پیامبر قطعی بوده، مسجد می‌ساختند. (نجمی، مسجدالاجابه یا مسجد مباهله، ص.۱۲۲ /   ابن مشهدی، المزار الکبیر، ۱۴۱۹ق، ص۱۰۲)

مباهله در قرآن

در هنگام مباحثات بین مسیحیان و مسلمانان، آيه مباهله نازل شد و پیشنهاد مسیحیان در خصوص نفرین طرف مقابل پذیرفته شد و یک روز برای مباهله معین گردید. قرآن در این باره می فرماید:

«فَمَنْ حَاجَّكَ فيهِ مِنْ بَعْدِ ما جاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَكُمْ وَ نِساءَنا وَ نِساءَكُمْ وَ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللّهِ عَلَى الْكاذِبينَ»؛  پس هرکس با تو در باره خدا و دین خدا  بحث کند، بعد از آن که از طرف خدا برای تو علم حاصل شده، به آن ها بگو: بیایید ما فرزندانمان را و شما هم فرزندانتان را، ما زن هایمان و شما هم زن هایتان را، ما خودمان را و شما هم خودتان را دعوت کنید و سپس مباهله کنیم و لعنت خدا را بر دروغ گویان قرار دهیم!

در اين آيه به اعتراف مفسّران، خداوند امام حسن و امام حسين را فرزندان پيامبر اکرم معرفی کرده و امیرالمؤمنین علیه السلام را نَفْس نفیس و جان پاک و شریف پيامبر اکرم معرفی فرموده است. و اين یکی از بزرگ ترین فضیلت های امیرالمومنین است . یعنی تمام فضائل پیامبر اکرم به جز سمت نبوّت برای حضرت علی نیز ثابت است ! چنانکه خود آن حضرت مکرر به این مطلب تصریح فرموده اند!

شیخ مفید می فرماید: «خدای متعال در آیه مباهله حکم نموده است که علی جان رسول خدا می باشد، و از این حکم معلوم می شود که امیر مؤمنان علی به بالاترین درجه فضیلت و برتری نائل شده است و با پیامبر در کمال و عصمت از گناهان مشترک است .» (شیخ مفید، ارشاد، جلد 1، ص 170 )

این سخن شیخ مفید برگرفته از حدیث معروف مساوات است . اهل سنت این حدیث را از پیامبر اکرم نقل می کنند که فرمودند: هر کس می خواهد علم حضرت آدم و تقوا و فهم حضرت نوح و حلم حضرت ابراهیم و زهد حضرت یحیی و هیبت حضرت موسی و عبادت حضرت عیسی را ببیند، به علی بن ابی طالب بنگرد .

در یکی از گفتگوهای امام رضا با مامون، آمده است که مامون از حضرت رضا پرسید: شما چه دلیلی بر خلافت جد تان علی بن ابی طالب بعد از رسول خدا دارید؟! امام رضا علیه السلام فرمودند: «آیة انفسنا / آیه مباهله .»

ماجرای مباهله

روز مباهله، یعنی بیست و چهارم ذی الحجه، پيامبر اکرم با امیرالمؤمنین و حضرت زهرا و امام حسن و امام حسين براى مباهله حاضر شدند و نجرانيان که با جمعیت زیادی آمده بودند متوجه شدند که پیامبر اکرم آن قدر به حقّانیّت خویش اطمینان دارد که بهترین و نزدیک ترین عزیزان خود را برای مباهله آورده است!

از طرفی چهره های نورانی آن وجود مقدس و اهل بیتش را که مشاهده کردند، به خود لرزیدند؛ و آثار عذاب الهی را مشاهده كردند و ترسیدند و از مباهله منصرف شدند ، عدّه‏اى از آنان نیز مسلمان شده و بقيه به دادن جِزيه و مالیات راضى شدند و اين پيروزى بزرگ مسلمانان بر مسيحيان زبانزد خاص و عام گردید.