آیات مورد استناد خطابه غدیر

در خطابه غدیر محور سخنان حضرت رسول ولایت دوازده امام و شأن امامت ایشان است و ایشان در طول سخنرانی در این سه موضوع فرمایشاتی داشته‌اند، مواردی از خطبه صراحتاً درباره ولایت و امامت دوازده امام است و مواردی دیگر به عنوان مقدمه و بستر سازی برای مسأله ولایت و مواردی هم در بیان شأن امامت و درجه اعلای ولایت امامان و فضائل و برنامه‌های اجتماعی آنان و درباره دشمنان ایشان است.

در خطبه غدیر به صد آیه از قرآن کریم استناد شده است، «حمد و ثنای الهی، فرمان الهی برای ابلاغ امری مهم، اعلام رسمی ولایت و امامت دوازده امام، معرفی امیرالمؤمنین به حاضران در غدیر توسط رسول خدا، تاکید بر توجه مسلمانان به اهمیت مسئله امامت، اشاره به کارشکنی‌های منافقین و معرفی آنان، معرفی پیروان اهل بیت و دشمنان ایشان، معرفی حضرت مهدی، مطرح کردن مسئله بیعت، حلال و حرام الهی و نقش ائمه در تبیین آنها و بیعت گرفتن به صورت رسمی و علنی را از جمله یازده بخش خطبه پیامبر دانست.

نزول آیه تبلیغ

حضرت رسول با استناد به آیه تبلیغ، «یَا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَاللَّهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ لَا یَهْدِی الْقَوْمَ الْکَافِرِینَ »، (سوره مائده، آیه 67) ای پیامبر! آنچه از سوی پروردگارت بر تو نازل شده ابلاغ کن، اگر انجام ندادی، رسالت او را ابلاغ نکردی و خداوند تو را از مردمان حفظ خواهد کرد.»

که طبق روایات معتبر از اهل سنت در جریان غدیر خم نازل شده است و در این روز تاریخی پیامبر با اعلام ولایت و جانشینی حضرت علی رسالت خود را تکمیل فرمود.

مرحوم علامه امینی در جلد اول کتاب «الغدیر» نام سی نفر از دانشمندان اهل سنت را آورده است که گفته اند: این آیه در روز غدیر خم در مورد علی بن ابیطالب نازل شده، نشانی کتاب ها و شماره صفحه کتابی که از آن نقل شده در کتاب الغدیر نوشته شده است.

آیه اکمال دین

در خصوص اتمام و اکمال دین خدا، (آیه 3 / سوره مائده ) است. پس از سخنان پیامبر هنوز مردم متفرق نشده بودند که جبرئیل نازل شد و این آیه را آورد:

«الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَ رَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلامَ دِيناً»

امروز دین شما را کامل ساخته و نعمتم را بر شما تمام کردم و به این که دین شما دین اسلام باشد، راضی شدم.

در کتاب «الغدیر» نام 16 نفر از دانشمندان اهل سنت با ذکر کتاب و اشاره به صفحه مورد نظر آمده است که همگی آن ها گفته اند: این آیه در روز غدیر خم بعد از نصب علی بن ابیطالب به وسیله رسول خدا نازل شده است.(الغدیر، جلد 1، صفحه 230)

وقتی سخنان پیامبر تمام شد، مردی به نام «جابر بن نضر» یا بنا به گفته برخی به نام «حارث بن نعمان» حضور پیامبر آمده عرض کرد: یا محمد! به ما دستور دادی، به یگانگی خداوند و پیامبری تو شهادت دهیم و از ما خواستی نماز و روزه، حج و زکات انجام دهیم، همه را پذیرفتیم. ولی به این مقدار بسنده نکردی و امروز، پسر عمویت «علی» را بر ما گماردی و او را به همه ما ترجیح دادی و فرمودی: «من کنت مولاه فعلی مولاه». آیا آنچه گفتی از سوی خداوند بود یا خواست خودت؟ رسول خدا فرمودند: سوگند به آن خدایی که جز او معبودی نیست، آنچه گفتم به دستور خداوند بوده است. آن مرد با ناراحتی پشت به رسول خدا نموده و رفت تا بر شترش سوار شود ولی در بین راه با خدا چنین مناجات کرد: بار خدایا اگر آنچه (محمد) می گوید حق است، فرمان بده از آسمان بر ما سنگ ببارد یا عذابی دردناک به سوی ما روانه ساز، این جمله را گفت، هنوز به شترش نرسیده بود که ناگاه سنگی از آسمان فرود آمد و سر او را نشانه گرفت، از مغز سر وارد بدنش شد و از پایین بیرون آمد و او را در جا کشت و به دنبال آن این آیات از سوره معارج نازل شد:

«سئل سائل بعذاب واقع، للکافرین لیس له دافع، من الله ذی المعارج»، (سوره معارج / ص 103) سائلی از خداوند بزرگ طلب عذاب کرد، عذابی که بلافاصله واقع شد و هیچ قدرتی آن عذاب را از کافران نمی تواند دفع کند.(الغدیر،ج1،ص 239)

مرحوم علامه امینی نام 30 نفر از دانشمندان اهل سنت را با نام کتاب و شماره صفحه ذکر می کند که تمامی آن ها گفته اند: این آیات در روز «غدیر خم» و بعد از گفتار آن مرد نازل شده است.

آیه ولایت

هدف رسول خدا از استناد به آیه ولایت، «إِنَّما وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَرَسولُهُ وَالَّذینَ آمَنُوا الَّذینَ یُقیمونَ الصَّلاةَ وَیُؤتونَ الزَّکاةَ وَهُم راکِعونَ»،(سوره مائده  / آیه ۵۵)؛ طرح موضوع ولایت حضرت علی است، چون طبق روایات معتبر، آنکه در رکوع انگشترش را به سائل داد، حضرت علی بود و بدین ترتیب ولایت حضرت علی در کنار ولایت خدا و رسول قرار داده شده است.

آیه اولو الامر

با دقت در دیگر بخش‌های خطبه غدیریه و استناد حضرت به آیه اولی الامر، «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا اللَّهَ وَأَطِیعُوا الرَّسُولَ وَأُولِی الْأَمْرِ مِنْکُمْ فَإِنْ تَنَازَعْتُمْ فِی شَیْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَی اللَّهِ وَالرَّسُولِ إِنْ کُنْتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْیَوْمِ الْآخِرِ ذَلِکَ خَیْرٌ وَأَحْسَنُ تَأْوِیلًا»، (سوره نساء / آیه ۵۸)، که اطاعت از اولی الامر را به نحو مطلق واجب کرده است، الزام مطلق به دست می‌آید که امام باید معصوم باشد، لذا هیچکس غیر از حضرت علی نمی‌تواند امام باشد. علاوه بر آن روایاتی که از کتب اهل سنت در ذیل این آیه به معرفی حضرت علی به عنوان امام و جانشین پیامبر، پرداخته است، شاهدی بر این ماجرا ست.

آیات سوره عنکبوت

پیامبر اکرم بعد از اینکه در حجة الوداع، مناسک حج را بطور کامل بجا آورد و آثار جاهلیت را نابود کرد و حجرالاسود را در مکان اصلی خود قرار داد و یک روز در مکه اقامت گزیدند، در این حال جبرئیل، آیات اول سوره عنکبوت را نازل کرد: بسم الله الرحمن الرحیم الم، آیا مردم گمان کردند همین که بگویند: ایمان آوردیم به حال خود رها می‌شوند و آزمایش نخواهند شد؟! ما کسانی را که پیش از آنان بودند آزمودیم (و اینها را نیز امتحان می‌کنیم )باید علم خدا درباره کسانی که راست می‌گویند و کسانی که دروغ می‌گویند تحقق یابد. آیا کسانی که اعمال بد انجام می‌دهند گمان کردند بر قدرت ما چیره خواهند شد؟! چه بد داوری می‌کنند. و سپس از طرف خداوند به پیامبر دستور داد که باید علی بن ابی‌ طالب را به جانشینی خویش معرفی کنید و مردم با توجه به آن به فتنه مبتلی می‌شوند.

آیات آخر سوره حجر

قبل از واقعه غدیر، دستور غیر علنی خداوند برای تعیین جانشینی علی به پیامبر داده شد. عایشه و حفصه این خبر را برای پدران خود فاش کردند، (درحالی که پیامبر به آنها دستور داده بود که تا قبل از دستور علنی خداوند آن خبر را برای کسی فاش نکنند)، و آنها به کمک منافقین دیگر نقشه قتل پیامبر کشیدند. در این لحظه جبرئیل با این آیات نازل شد: (سوره حجر/ آیات۹۲-۹۵)   

به پروردگارت سوگند، (در قیامت) از همه آنها سوأل خواهیم کرد. از آنچه عمل می‌کردند. آنچه را مأموریت داری، آشکارا بیان کن؛ و از مشرکان روی گردان (و به آنها اعتناء نکن). ما شر استتهزاء کنندگان را از تو دفع خواهیم کرد. ( دیلمی، حسن بن ابی الحسن؛ إرشاد القلوب، انتشارات شریف رضی، ۱۴۱۲ ه.ق، جلد ۲، صفحه