جشن مباهله
ماجرای مباهله موجب شد تا عظمت و حقانیت اسلام بر تمامی مردم اثبات شود و صداقت گفتار رسول اکرم و ادعاهای وحیانی آن حضرت بیش از گذشته آشکار گردد . این واقعه یکی دیگر از دلائل نبوت و کرامت های آن حضرت به شمار می آید. بی تردید مباهله، در تقویت ایمان مسلمانان و تضعیف روحیه منافقان و مخالفان تاثیری بسزا داشته است.
جریان مباهله نقطه عطفی در تاریخ اسلام محسوب می شود، چرا که در آن روز بار دیگر نور اسلام در آفاق هستی درخشیدن گرفت و عالمیان در سال نهم هجرت، حقانیت نبوت پیامبر خاتم و منزلت اهل بیت آن حضرت را برای چندمین بار به نظاره نشستند و روز مباهله، به عنوان یکی دیگر از روزهای جشن و پیروزی و روز دعا و شکرگزاری در تاریخ اسلام ثبت شد.
شکوه و عظمت حادثه مباهله آن روز تاریخی را بهعنوان یکی از ماندگارترین روزهای تاریخ اسلام قرار داد و آن روز بهعنوان روز جشن و شادی و شکرگزاری به درگاه حق و بهعنوان یادآور عظمت اصحاب کساء در حافظه تاریخ ثبت شد. به همین جهت در روز 24 ذیالحجه، همانند عید غدیر آداب ویژهای منظور شده است. روز مباهله، روزی است که پیامبر مکرم اسلام، عزیزترین عناصر انسانی خود را به صحنه میآورد.
جشن فضیلت ها
مباهله عید فضیلت است. چون بزرگترین فضیلت علی در روز مباهله و آنهم صریحاً در قرآن کریم بیان شده. امام رضا علیه السلام به مأمون فرمودند: بالاترین فضیلت علی آیۀ مباهله است. چون در این آیه علی نفس پیامبر اعلام شده است. عاشقان اهل بیت کجا هستند که بزرگترین جشن محبت را برگزار کنند، و سرور خود را در نزول آیۀ مباهله به اهل عالم نشان بدهند؟ قبول کنیم که ما می توانیم در مکتب محبت اهل بیت، رشد بیابیم.
سخن اندیشمندان در خصوص مباهله
/ علامه استاد محمدتقی جعفری در این زمینه می نویسد: «روایاتی متنوع در منابع اولیه اسلام، مخصوصا حدیث مقدس مساوات امیرالمؤمنین با رسولان الهی در امتیازاتی که خداوند سبحان به آنان عطا فرموده است » ، به اضافه آیه مباهله که علی بن ابی طالب در آن نفس رسول اعظم منظور شده است، با کمال وضوح اثبات می کنند که علی آن بزرگ بزرگان و آن یگانه نسخه انسان کامل – که پس از وجود نازنین محمد مصطفی نظیر او به عرصه هستی گام نگذاشته است – تجلی گاه نمونه همه امتیازات والای پیشوایان معصوم می باشد.»
/ شخصیت شناس، علامه سیدعلی اصغر بروجردی، در کتاب طرائف المقال در توضیح سخن امام رضا می نویسد: بدون تردید در صحنه مباهله به غیر از اصحاب کساء هیچ کس دیگر از مسلمانان حضور نداشت و اگر به غیر از علی علیه السلام مرد با فضیلت دیگری – که به اندازه او در نزد رسول گرامی اسلام موقعیت و منزلت والائی کسب کرده بود – وجود داشت، هیچ گاه پیامبر علی را به جای او گزینش نمی کرد و یا حداقل به همراه علی او را نیز می آورد . اما آیه مباهله و شان نزول آن گواهی می دهد که علی علیه السلام شایسته ترین و با فضیلت ترین فرد در میان یاران پیامبر اکرم بود .
/ ابن حماد شاعر پرشور و متعهد قرن چهارم هجری در ضمن اشعاری علی را با آیه مباهله ستوده، می گوید:
سماه رب العرش نفس محمد / یوم البهال و ذاک ما لا یدفع ، ( مناقب آل ابی طالب، جلد 2، ص 145)
«پروردگار عرش، در روز مباهله، علی علیه السلام را جان محمد نامید و این واقعیتی انکارناپذیر است .»
/ فخرالدین رازی صاحب تفسیر مفاتیح الغیب که در شبهه افکنی و تشکیک مواضع و باورهای کلامی شیعه گوی سبقت را از دیگران ربوده و هیچ موردی را در مسئله امامت بدون نقض رد نشده، هنگامی که به آیه مباهله می رسد حقیقت را چنین اظهار می دارد: رسول خدا زمانی که به محل مباهله می آمد عبائی بافته شده از موی سیاه در بر کرده و حسین را بغل کرده و دست حسن را گرفته و فاطمه و علی نیز از پشت سر آن حضرت می آمدند . در همان حال پیامبر به آنها سفارش کرد: «هنگامی که دست به نفرین بلند کردم شما آمین بگویید .» سپس پیامبر در همان نقطه مباهله، حسن و حسین و علی و فاطمه را در زیر عبای خود گرد آورده و آیه تطهیر را قرائت کرد و به این ترتیب اهل بیت خود را نیز معرفی نموده و عظمت و منزلت آنان را شناساند .
فخر رازی بعد از نقل این روایت می گوید: به اتفاق اهل حدیث و تفسیر این روایت صحیح است و هیچگونه تردیدی در صدور آن وجود ندارد .او در ادامه می افزاید: همچنین این آیه دلالت می کند که حسن و حسین پسران رسول خدا هستند. (تفسیر فخر رازی، ذیل آیه 61 سوره آل عمران)
/ زمخشری صاحب تفسیر معروف کشاف مینویسد:
در این آیه قویترین دلیل بر برتری اصحاب کساء وجود دارد و در آن دلیل روشنی بر صحت پیامبری پیامبر است؛ چون هیچیک از مخالف و موافق روایت نکرده است که مسیحیان نجران مباهله را پذیرفته باشند».
/ مسلم نیشابوری، عالم دیگر اهل سنت نیز در صحیح خود، در مورد شأن نزول این آیه که فضیلت و منقبتی دیگر را برای اهل بیت رقم زده است میگوید: هنگامی که آیه مباهله نازل شد، رسول خدا، علی و فاطمه و حسنین را دعوت کرد و فرمود: «اللهم هؤلاء اهلی؛ پروردگارا! اینان اهل [بیت] من هستند.»
آثار هنری
درباره واقعه مباهله آثار هنری همچون نقاشی، انیمیشن و … نیز تولید شده است. یکی از قدیمیترینِ آثار نقاشیای است که در نسخهای از کتاب آثارالباقیه ابوریحان بیرونی درج شده است. این نسخه در سال ۷۰۷ ه.ق کتابت شده و در فرانسه نگهداری میشود. به گفته رسول جعفریان، تاریخ پژوه، این نقاشی را احتمالاً نسخهنویس به کتاب افزوده است. (دو نقاشی بی نظیر از روز غدیر و مباهله در نسخهای از الآثار الباقیه ابوریحان بیرونی»، سایت کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام.)
تألیفات در باره مباهله
/ لویی ماسینیون، مستشرق پرآوازه فرانسوی، طبق تحقیقاتی ماجرای مباهله را به تصویر کشیده است. این تحقیق، کم حجم است اما به شیوه تخصصی نوشته شده است. مقاله کوتاه و محققانه ماسینیون: «مباهله در مدینه»، نام دارد و دارای چند فصل است. فصل اول مربوط به کیفیت اجرای مباهله است. فصل دوم به ریشه قرآنی و اسناد مباهله اختصاص دارد. در فصل سوم با تکیه بر روایت ابن اسحاق، خلاصه این روایت را میآورد و سپس به اختلافاتی که در نامهای افراد وجود دارد میپردازد. فصل چهارم مقاله وی به نقش اقتصادی نجران و تحول سیاسی بنیالحارث پس از رحلت پیامبر اختصاص دارد. این اثر را محمود رضا افتخار زاده ترجمه کرده و بر آن مقدمه نوشته است. انتشارات رسالت قلم در بهار سال 1378 آن را منتشر ساخته است.
/ آیت الله علی حسینی میلانی، جزوه ای محدود در موضوع مباهله نوشته است. این جزوه 38 صفحهای، «آیة المباهله»، نام دارد. مولف در این کتاب بر آن است تا با اقامه دلایل عقلی و نقلی، افضلیت و شایستگی امام علی را در خلافت پس از رسول خدا به اثبات برساند. وی آیه مباهله را یکی از مستنداتی میداند که میتواند افضلیت امام علی را نسبت به دیگران نشان دهد. این کتاب را مرکز الابحاث العقاعدیه منتشر کرده است.
/ دکتر نادر فضلی، اثر: «مباهله داستان رویارویی فرهنگی پیامبر اکرم(ص) با مسیحیت»، را نوشته است و ماجرای مباهله را در آن به تصویر کشیده است. وی در این اثر، ماجرای مباهله را در قالب داستان بیان میکند. وی با استفاده از روایاتی که در ماجرای مباهله نقل شده است، زوایای مختلف این واقعه را به تصویر میکشد. انتشارات مهر آوران در سال 1378 این اثر را منتشر کرده است.
/ کتاب: «حل الاعضاء»، شرح حدیث مناظره مامون با امام رضا درباره آیه مباهله است. این کتاب به صورت سوال و جواب به بحث مباهله میپردازد. نویسنده کتاب، شیخ علی بن علیرضا خویی متولد 1292 و متوفای 9 رمضان 1350 است. نویسنده در سال 1348 ه.ق از تالیف آن فراغت یافته است. این نوشته را اردوبادی به خط مولف، دیده است. اردوبادی در کتاب الحدیقه المبهجه این ادعا را بیان کرده است. آقا بزرگ تهرانی نیز در کتاب الذریعه از این کتاب نام میبرد.
/ محمدرضا انصاری، در کتاب: «گزارش لحظه به لحظه از ماجرای مباهله»، از ابتدای شکلگیری نزاع میان نجرانيان و پیامبر را به تصویر کشیده است. او از ماجرای دعوت نجرانيان به اسلام شروع میکند و مناظره علمای مسیحی با پیامبر را بازگو میکند و سپس مراسم مباهله را نیز به نحوی مبسوط توضیح میدهد. وی در انتها از ماجرای ندامت نجرانيان نیز سخن به میان آورده است. این کتاب را انتشارات دلیل ما منتشر کرده است.