
الف )گسترهٔ ادبی؛
در حوزهٔ ادبیات فارسی و عربی، در برخی نوشتههای تفسیری و سفرنامههای فارسی و بنا به ضرورت نقل آیات و احادیث، به موضوعات پیرامونی فاطمه زهرا نیز اشاره شدهاست. بااینحال، آثار منظوم دربارهٔ فاطمه زهرا از غنا و کیفیت بیشتری برخوردارند. ادبیات شیعی — که آثار دربارهٔ فاطمه زهرا را نیز دربرمیگیرد — از صدر اسلام و با سرودهٔ عربی “حَسّان بن ثابت”، در روز غدیر خم آغاز شد و در سدهٔ چهارم هجری در زبان فارسی نیز گسترش یافت. در این میان پنج رویکرد در سرودههای فاطمی جریان دارد:
- رویکرد روایی و تاریخی،
- رویکرد فلسفی و کلامی،
- رویکرد تخیلی و شاعرانه،
- رویکرد عاطفی و شخصی و
- رویکرد چندوجهی و فاخر.
این رویکردها در قالبهای قصیده، غزل، ترکیببند، مُسَمَّط، رباعی و شعر نو تبلور یافتهاست.
(بصیری و شفیعیان، فاطمه (س) در شعر فارسی، دانشنامهٔ فاطمی، ۲: ۴۸۳–۴۸۶)
ب ) شعر فارسی:
برخی از شاعران زبان فارسی که در سرودههای خود به موضوعات پیرامونی فاطمه زهرا سلام الله علیها پرداختهاند عبارتند از:
دقیقی، فردوسی، غضائری رازی، ناصرخسرو، سنایی، قوامی رازی، عطار نیشابوری، سعدی، خواجوی کرمانی، حسین واعظ کاشفی، بابا فغانی شیرازی، هلالی جغتائی، اهلی شیرازی، وحشی بافقی، محتشم کاشانی، عاشق اصفهانی، قاآنی شیرازی، جیحون یزدی، صفای اصفهانی، ادیبالممالک فراهانی، محمدتقی بهار، محمدحسین غروی اصفهانی، صغیر اصفهانی، مهدی الهی قمشهای، شهریار، سید روحالله خمینی، حسن حسنزاده آملی، حمید سبزواری، مشفق کاشانی، محمدحسین بهجتی اردکانی، محمود شاهرخی، نصرالله مردانی، قیصر امینپور، سهیل محمودی، عبدالجبار کاکایی، احمد عزیزی، محمدرضا آقاسی، غلامرضا قدسی، جواد محدثی، علیرضا قزوه، حمیدرضا شکارسری، سپیده کاشانی و نیره سعیدی،
(بصیری و شفیعیان، فاطمه(س) در شعر فارسی، دانشنامهٔ فاطمی، صفحه ۲ : ۴۸۹-۵۱۲)
ج ) شعر عرب؛
ادبیات شیعی در شعر عربی نیز با شعر حسّان بن ثابت آغاز میشود. دراینمیان اشعاری نیز از علی بن ابیطالب در غم ازدستدادن فاطمه زهرا نقل شدهاست. رویکردهای رایج به شعر فاطمی در ادبیات عربی عبارتند از:
- رویکرد روایی و تاریخی،
- رویکرد عاطفی،
- رویکرد اخلاقی،
- رویکرد تخیلی،
- رویکرد فلسفی و
- رویکرد روایی و سیاسی.
این سرودهها بهصورت پراکنده در کتابهایی مانند؛
مناقب آل ابیطالب، ریاضُ الْمَدحِ وَ الرَّثاءِ فی مَدحِ و رَثاءِ النَّبیِّ و آلِهِ الاَطْهار، فاطِمَةُالزّهراءُ فی دیوانِ الشِّعرِ الْعربی و لِلزّهراءِ شَذَی الْکَلِمات گردآوری شده است. برخی از این شاعران ادب عرب عبارتند از:
سید حِمیَری، دیکُ الْجِنّ، مهیار دیلمی، قَتادَة بن ادریس، شیخ حرّ عاملی، سید محمدمهدی بحرالعلوم، محمدحسین غروی اصفهانی، سید صدرالدین صدر و محمدحسین کاشِفُالغِطاء
(محمدرضایی و واصلی، فاطمه (س) در شعر عربی، دانشنامهٔ فاطمی، صفحه ۲ : ۵۱۶- ۵۷۲)
د ) در بخش زندگینامه؛
آثار بسیاری با رویکردهای روایی–تاریخی، تربیتی–اخلاقی و مذهبی–کلامی نوشته شدهاست. برخی از مهمترین این آثار عبارتند از:
- السّقیفة و فدک جوهری بصری،
- فَدَکٌ فِی التّاریخ سید محمدباقر صدر،
- بحارالانوار محمدباقر مجلسی
- عوالم العلوم بحرانی اصفهانی،
- فاطمةالزهراء بهجة قلب مصطفی احمد رحمانی همدانی،
- شرح احقاق الحق و ازهاق الباطل سید شهابالدین مرعشی نجفی،
- مُنتَهیُالآمال عباس قمی،
- فاطِمَةُالزّهراء مِنَ الْمَهدِ اِلَی اللَّحَد سید محمدکاظم قزوینی،
- زندگینامهٔ فاطمه زهرا سید جعفر شهیدی،
(معموری، کتابشناسی فاطمه (س)، دانشنامهٔ فاطمی، ۲: ۵۶۸–۵۷۱)
ه ) در حوزهٔ کتابهای تحلیلیِ اخلاقی–تربیتی:
میتوان به؛ اَلزَّهراءالْقُدوَة محمدحسین فضلالله و فاطمه زهرا بانوی نمونهٔ اسلام ابراهیم امینی اشاره کرد،